Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΓΑΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, 19ος-20ός ΑΙ.<br />
πλέον δυσκολία είναι ότι θα πρέπει να εξηγηθεί η χρονική σύμπτωση της «παρεκκλίνουσας»<br />
συμπεριφοράς του κράτους στη Θεσσαλία με την επιτάχυνση της ε-<br />
φαρμογής, στη νότια Ελλάδα, των νόμων του 1871 περί διανομής. Πράγματι, πάρα<br />
πολλές δηλώσεις εθνικών γαιών, και οπωσδήποτε τα περισσότερα παραχωρητήρια<br />
βάσει των νόμων ΥΛΑ΄ και ΤΠΣΤ΄ εκδόθηκαν στη δεκαετία του 1880, ενόσω βρίσκονταν<br />
στην εξουσία οι ίδιες κυβερνήσεις που στάθηκαν στο πλευρό των τσιφλικάδων<br />
της Θεσσαλίας. Πώς εξηγείται, το κράτος να διανέμει απλόχερα στη νότια Ελλάδα<br />
την πλήρη κυριότητα γης στους άμεσους καλλιεργητές και την ίδια στιγμή να αρνείται<br />
το ίδιο το δικαίωμα της κατοχής γης στους αγρότες της θεσσαλικής πεδιάδας;<br />
Για να εξηγηθεί αυτή η αντίφαση έχουν γίνει διάφορες προτάσεις, όπως: α) ότι<br />
το θεσσαλικό αγροτικό ζήτημα είχε, τελικά, μικρή και γεωγραφικά περιορισμένη<br />
σημασία 5 · β) ότι στα χρόνια που μεσολαβούν ανάμεσα στην ψήφιση των νόμων περί<br />
διανομής των εθνικών γαιών και φυτειών, το 1871, και στην ενσωμάτωση της<br />
Θεσσαλίας το 1881 υπήρξαν ριζικές πολιτικές τομές, και ειδικότερα η ανάδυση του<br />
Χαρίλαου Τρικούπη στο στερέωμα της ελληνικής πολιτικής ζωής 6 . Αλλά ακόμη και<br />
αν πιστέψουμε ότι ο Τρικούπης δεν θα ψήφιζε ποτέ τους νόμους του 1871, παραμένει<br />
το πρόβλημα ότι η εφαρμογή αυτών των νόμων πραγματοποιήθηκε κυρίως<br />
επί της δικής του πρωθυπουργίας.<br />
Η αντίφαση αυτή αίρεται, βεβαίως, αν δεχθούμε ότι στο τελευταίο τέταρτο του<br />
19ου αιώνα στόχος του ελληνικού κράτους, τόσο στην «παλαιά» Ελλάδα, όπου η<br />
επανάσταση του 1821 είχε αφήσει πίσω της την κληρονομιά των εθνικών γαιών,<br />
όσο και στη νεοαποκτηθείσα Ηπειρο-Θεσσαλία, ήταν η διάδοση του θεσμού της ατομικής<br />
ιδιοκτησίας και η απελευθέρωση της αγοράς γης από τα παραδοσιακά δεσμά<br />
της –κάτι που διαφέρει ριζικά από την προστασία της μικρής ιδιοκτησίας. Η μικρή<br />
ιδιοκτησία έχει συνήθως ανάγκη στήριξης και προστασίας, ακριβώς επειδή η ανεξέλεγκτη<br />
λειτουργία των δυνάμεων της αγοράς συχνά (αλλά όχι πάντα) οδηγεί στη<br />
συγκέντρωση γης στα χέρια των οικονομικά ισχυρών. Η μεταρρύθμιση του 1871 δεν<br />
προέβλεπε μηχανισμούς προστασίας για τους μικρούς οικογενειακούς κλήρους.<br />
Αντιθέτως, στο πλαίσιο της βενιζελικής μεταρρύθμισης, η οποία, όπως θα δούμε<br />
παρακάτω, είχε πράγματι ως στόχο να ενισχύσει τη μικρή αγροτική ιδιοκτησία, ο<br />
πυρήνας του οικογενειακού κλήρου χαρακτηρίστηκε αναπαλλοτρίωτος και η μεταβίβασή<br />
του απαγορεύτηκε ρητά· γενικότερα, επιβλήθηκαν σημαντικοί περιορισμοί<br />
στη λειτουργία της αγοράς γης 7 .<br />
5 Γ. Β. Δερτιλής, Ιστορία..., ό.π., σ. 159-160.<br />
6 Σ. Πετμεζάς, Η ελληνική αγροτική οικονομία..., ό.π., σ. 89-90.<br />
7 Η κύρια κατεύθυνση για την αντιμετώπιση των πάγιων μειονεκτημάτων της μικρής ιδιοκτησίας,<br />
την οποία ακολούθησε η βενιζελική μεταρρύθμιση, ήταν η συνένωση των γεωργών<br />
σε συνεταιρισμούς, στους οποίους παραχωρήθηκαν επίσης οι κτηριακές εγκαταστάσεις και<br />
οι κοινές βοσκές των κτημάτων που απαλλοτριώθηκαν. Βλ. Ν. Μαρτίνος, «Η αγροτική πολιτική<br />
στο μεσοπόλεμο: τα όρια και οι δυνατότητές της» στο Δ. Παναγιωτόπουλος, Δ. Π. Σωτηρόπουλος<br />
(επιμ.), Η ελληνική αγροτική κοινωνία και οικονομία κατά τη βενιζελική περίοδο<br />
– Πρακτικά συνεδρίου, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα 2007, σ. 241. Βλ. επίσης, Σ. Πετμεζάς,<br />
«Αγροτική οικονομία», ό.π., σ. 198 κ.εξ.<br />
~ 121 ~
Change language