o_19heefouak9i9v4do11ac41pi7a.pdf

ΜΙΧΑΗΛ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ
ρικούς μετά τις πρωτοποριακές δημοσιεύσεις των Paul David (1985) και Brian
Arthur (1989). Με βάση την έννοια αυτή η οικονομική εξέλιξη ορίζεται ως η διαδικασία
∗ όπου «σημαντικές επιδράσεις στο τελικό αποτέλεσμα ασκούνται από χρονικά
απόμακρα γεγονότα, που χαρακτηρίζονται από τυχαία στοιχεία αντί για συστηματικές
δυνάμεις» (David 1985). Χαρακτηριστικό αυτής της εξέλιξης είναι το
γεγονός ότι ιστορικά «μικρά γεγονότα» δεν εξουδετερώνουν το ένα το άλλο και
δεν «ξεχνιούνται» από τη δυναμική της κοινωνικής εξέλιξης. Ακόμη περισσότερο,
σημαντικές αποφάσεις που λήφθηκαν στο παρελθόν, σωστές ή λανθασμένες, δεσμεύουν
το μέλλον σε βάρος άλλων επιλογών που θα ήταν ενδεχόμενα καλύτερες.
Το γεγονός αυτό εδραιώνει τη διαπίστωση ότι «η ιστορία έχει σημασία» (history
matters), εφόσον η παρούσα κατάσταση μιας κοινωνίας είναι αποτέλεσμα της χρονικής
πορείας και των συγκεκριμένων σημείων διακλάδωσης που πήρε στο παρελθόν.
Πιστεύουμε ότι η έννοια της «εξάρτησης από το παρελθόν» μπορεί να αναχθεί
στη θεωρία των πολύπλοκων συστημάτων του Ilya Prigogine (1917-2003) 2 , παρόλο
που ποτέ δεν αναφέρθηκε ρητά το όνομά του από τους Arthur και David, όταν την
εισήγαγαν στα οικονομικά είκοσι χρόνια μετά από τον Prigogine. Η έννοια αυτή
διερευνήθηκε αρχικά κυρίως ως προς την τεχνολογική της πλευρά: κάποιες επιλογές
που σχετίζονται με την τεχνολογία της παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών, δεσμεύουν
την ανάπτυξη μιας χώρας σε μία δεδομένη «τροχιά ανάπτυξης» σε βάρος
κάθε άλλης εναλλακτικής επιλογής. Γνωστά είναι τα παραδείγματα από την πρόσφατη
Ιστορία, όπως η επιλογή ενός συγκεκριμένου τύπου πληκτρολογίου
(Qwerty) για τις γραφομηχανές και τους Η/Υ, η επιλογή του πετρελαίου ως κύριας
πηγής ενέργειας για την κίνηση των οχημάτων σε βάρος άλλων επιλογών, όπως το
υδρογόνο, ή, τέλος, η επιλογή της παροχής συνεχούς ή εναλλασσόμενου ηλεκτρικού
ρεύματος για οικιακή χρήση. Τα παραπάνω δείχνουν τη σημασία που έχουν οι επιλογές
που έγιναν στο παρελθόν, για τη μελλοντική ανάπτυξη των αντίστοιχων βιομηχανικών
κλάδων.
Εξίσου σημαντική είναι, ωστόσο, και η πλευρά της θεσμικής εξάρτησης όπως
ορίστηκε από το North (1990) 3 . Σημαντικές θεσμικές επιλογές σχετικές με τις πο-
∗
Cheltenham: E. Elgar 2002, και τα δοκίμια που περιλαμβάνονται στο T. W. Guinnane, W.A.
Sundstrom, W. Whatley (επιμ.), History matters: Essays on economic growth, technology and
demographic change, Stanford: Stanford University Press 2004.
2 Ο Πριγκοζίν μελέτησε την εξέλιξη συστημάτων που είναι ανοιχτά στις επιδράσεις του
περιβάλλοντος και διαπίστωσε ότι αυτά διαθέτουν την ικανότητα αυτοοργάνωσης δημιουργώντας
«σκεδαστικές δομές» (dissipative structures). Βλ. Ilya Prigogine – Isabelle Stengers,
Τάξη μέσα από το χάος, Εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2008.
3 Για πιο εκτενή παρουσίαση των διάφορων πτυχών της θεσμικής εξάρτησης από την τροχιά
του παρελθόντος βλ. Μ. Zouboulakis «Path Dependence and the Institutional Determinants of
Growth», στο G. Michalopoulos – L. Tsoulfidis (επιμ.), Proceedings of the 8th International
Conference on Economic Growth and Competitiveness in Europe, Trends and Prospects, University of
Macedonia 4-6/10/2002, Θεσσαλονίκη: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Μακεδονίας 2004, Ν. Kyriazis,
Μ. Zouboulakis, «Democracy, Sea Power and Institutional Change: An Economic Analysis of the
Athenian Naval Law», European Journal of Law and Economics, 17(1) (2004): 117-132, των ιδίων,
«Modeling institutional change in transition economies», Communist and Post communist Studies, 38
~ 464 ~