Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ΦΩΚΙΩΝ Π. ΚΟΤΖΑΓΕΩΡΓΗΣ<br />
τήν που κατέχει ένας κοινός ζευγάς. Όσον αφορά το είδος της καλλιέργειας, έχει διατυπωθεί<br />
η άποψη ότι ως «τσιφλίκια» χαρακτηρίζονται εκτάσεις όπου καλλιεργούνται<br />
δημητριακά 61 . Ωστόσο, αυτό δεν προκύπτει από το υπό μελέτη υλικό, αλλά ούτε<br />
και υπάρχει υπόνοια ότι σ’ αυτές τις εκτάσεις η καλλιεργητική εξειδίκευση άλλαζε.<br />
Αυτό μπορεί να τεκμηριωθεί από την καταγραφή των φόρων επί της παραγωγής<br />
κάθε χωριού. Το καθεστώς, τέλος, δεν διαφοροποιείται όσον αφορά τη φορολογία,<br />
αφού κι αυτά τα τσιφλίκια εντάσσονται στην ίδια ενότητα με το υπόλοιπο χωριό<br />
και, αν υπήρχε η παραμικρή διαφοροποίηση, θα υπήρχε οπωσδήποτε κάποια σημείωση<br />
σε ένα φορολογικό κατάστιχο. Επιπλέον, στα αθροίσματα των οφειλόμενων φόρων<br />
στο τέλος της καταχώρισης του χωριού, αυτά τα τσιφλίκια συνυπολογίζονται με<br />
τους ζευγάδες, πράγμα που σημαίνει ότι για το κράτος η φορολογική βαρύτητα των<br />
δύο ήταν η ίδια. Όσον αφορά τη νομική πλευρά, δεν είναι σαφές αν ίσχυσε κάτι διαφορετικό<br />
απ’ αυτό που συνέβαινε γενικά στην αυτοκρατορία.<br />
Ένα άλλο ερώτημα είναι γιατί παρατηρείται αύξηση των καταγραμμένων τσιφλικιών<br />
για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1560. Είναι τεχνικό το θέμα, δηλαδή<br />
χρησιμοποιούμενης ορολογίας από τους απογραφείς, ή μήπως η καταχώριση των<br />
τσιφλικιών δεν έχει να κάνει απλά με μια (νέα) πρακτική απογραφής 62 ;<br />
Τα δύο ερωτήματα, γιατί δηλαδή εμφανίζονται στη δεκαετία του 1560 μαζικά<br />
τα τσιφλίκια και ποια η ειδοποιός τους διαφορά από τους απλούς ζευγάδες φορολογούμενους,<br />
σχετίζονται μεταξύ τους. Τη συγκεκριμένη περίοδο εντείνεται η δημογραφική<br />
αύξηση του πληθυσμού. Η περίσσεια εργατικών χεριών που προέκυψε,<br />
οδήγησε στην όλο και συχνότερη καλλιέργεια των γαιών από χωρικούς που ήταν<br />
διαφορετικοί από αυτούς που είχαν την επικαρπία. Η ανατραπείσα αναλογία α-<br />
νάμεσα στη διαθέσιμη γη και στους καλλιεργητές δεν οδήγησε σε κατάτμηση<br />
γαιών, αλλά μάλλον στη στερέωσή τους. Μ’ αυτό τον τρόπο το κράτος διασφάλιζε<br />
την είσπραξη της φορολογίας από μια αξιόλογη παραγωγικά έκταση και ταυτόχρονα<br />
εξυπηρετούσε το πλεονάζον εργατικό δυναμικό για απαίτηση νέων γαιών<br />
λόγω της δημογραφικής πίεσης 63 . Γι’ αυτό τα καταχωρισμένα τσιφλίκια συνοδεύονται<br />
σχεδόν πάντα από το όνομα του καλλιεργητή και διαφαίνεται προσεκτική<br />
προσπάθεια να καταχωρίζονται οι όποιες αλλαγές συμβαίνουν σ’ αυτούς. Έτσι,<br />
εμφανίστηκε ο τύπος ενός αγροκτήματος με εναλλαγή καλλιεργητών και με συγκεντρωμένη<br />
γεωγραφικά έκταση, η οποία ενδεχομένως δεν αφορούσε μόνο αρόσιμες<br />
61 Αυτό θεωρεί ο İnalcık ότι κατά βάση ίσχυε (H. İnalcık, «The çift-hane system», 147).<br />
62 Και ως νέα πρακτική να το δει κανείς, πάντως, θα πρέπει να την ερμηνεύσει. Παρ’ όλη<br />
τη μεθοδολογική συζήτηση που έχει γίνει (και γίνεται) σχετικά με την αξία των φορολογικών<br />
καταστίχων, η έρευνα δεν έχει θέσει ακόμη τέτοιου είδους θέματα, όπως της υιοθέτησης ή μη<br />
κάποιας πρακτικής και τι μπορεί να σήμαινε αυτό. Από την πλούσια βιβλιογραφία σχετικά με<br />
τους περιορισμούς των καταστίχων για την ιστορική έρευνα βλ. τη μελέτη ενός αφοσιωμένου<br />
«καταστιχολόγου»: H. W. Lowry, «The Ottoman Tahrir Defterleri as a Source for Social and<br />
Economic History: Pitfalls and Limitations», στο: Ο ίδιος, Studies in Defterology. Ottoman Society<br />
in the Fifteenth and Sixteenth Centuries, Κωνσταντινούπολη 1992, 3-18.<br />
63 Βλ. την αιτιολόγηση του οθωμανού νομομαθούς Ebussuud για την απαγόρευση κατάτμησης<br />
των τσιφλικιών (H. İnalcık, «The çift-hane system», 148).<br />
~ 110 ~
Change language