o_19heefouak9i9v4do11ac41pi7a.pdf

ΗΛΙΑΣ ΚΟΛΟΒΟΣ
1675) 24 . Παρατηρούμε ότι η απόκλιση των εκτιμήσεων είναι πολύ μεγάλη. Με βάση
την υπεροχή της δεύτερης μεθόδου που αναφέρθηκε, για την ανάλυση των πληθυσμιακών
δεδομένων των καταστίχων (έχοντας υπόψη, όπως επισημάναμε παραπάνω,
ότι τα τεφτέρια δεν καταστρώθηκαν ως «στατιστικές πληθυσμού»), μπορούμε
να προτείνουμε μια εκτίμηση του πληθυσμού της Άνδρου στα 1670 σε περίπου
6.000 ανθρώπους (αριθμός που συμπίπτει με τις μαρτυρίες των Thevenot και
Saulger). Με βάση αυτή την εκτίμηση, η πυκνότητα του πληθυσμού υπολογίζεται σε
15,8 κατοίκους ανά τ.χλμ., αριθμός αισθητά μεγαλύτερος από εκείνον που έχει υπολογίσει
ο Παναγιωτόπουλος για την Πελοπόννησο γύρω στα 1700 (8,4 κάτοικοι ανά
τ.χλμ.) 25 , αλλά μικρότερος από τους αριθμούς για την Άνδρο τον 19ο αιώνα (όταν καταμετρούνται
17.916 κάτοικοι στο νησί το 1839, 19.674 το 1870 και 18.809 το 1896) 26 .
β) Η χρήση της γης
Στην Άνδρο του 1670, με βάση τα δεδομένα του οθωμανικού κτηματολογίου, οι βασικές
αγροτικές παραγωγικές δραστηριότητες ήταν η καλλιέργεια δημητριακών, η
αμπελοκαλλιέργεια και η δεντροκαλλιέργεια, όπου ξεχώριζε η καλλιέργεια μουριών,
καθώς η παραγωγή κουκουλιών αποτελούσε κύριο φορολογούμενο προϊόν του νησιού·
η κτηνοτροφία δεν φαίνεται συγκριτικά ότι είχε αναπτυχθεί.
Στο κτηματολόγιο της Άνδρου του 1670 καταχωρίστηκαν ανά ιδιοκτήτη/ιδιοκτήτρια
χωράφια, αμπέλια, μποστάνια (λαχανόκηποι), χέρσες γαίες (haliye) και λιβάδια,
καταμετρούμενα σε «καυκιά», καθώς και αριθμοί δέντρων (ελιές, συκιές,
μουριές και «καρποφόρα δέντρα», υποθέτουμε κυρίως εσπεριδοειδή). Επιπλέον,
καταχωρίστηκαν για ορισμένους ιδιοκτήτες γης οι γεωγραφικά διακριτοί μπαξέδες
τους (δεντρόκηποι), σε ένα ή περισσότερα «τεμάχια», όπου καταχωρίστηκε η έ-
κταση σε καυκιά (υποθέτουμε για ετήσια καλλιέργεια [;]), αμπέλια, μποστάνια,
χέρσες γαίες και λιβάδια, επίσης καταμετρούμενα σε καυκιά, καθώς και οι αριθμοί
των δέντρων. Τα συγκεντρωτικά δεδομένα για τη χρήση της γης, όπως αντλήθηκαν
από το τεφτέρι, παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.
Μπορεί να υποτεθεί ότι τα δέντρα βρίσκονταν μέσα στις εκτάσεις των χωραφιών
και των μπαξέδων που καταχωρίζονται στο κατάστιχο, και όχι σε συστάδες,
γεγονός, βέβαια, που μπορεί να μην ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα σε όλες
τις περιπτώσεις. Συνεπώς φαίνεται ότι δεν είναι εφικτό να προχωρήσει κανείς σε
εκτίμηση της έκτασης που καταλάμβαναν τα δέντρα με βάση τον αριθμό τους, και,
στη συνέχεια, σε εκτίμηση της σχέσης μεταξύ ετήσιων καλλιεργειών και φυτειών,
με εξαίρεση τους αμπελώνες.
24 Βλ. αναλυτικά, Δ. Δημητρόπουλος, Μαρτυρίες για τον πληθυσμό των νησιών του Αιγαίου,
15ος – αρχές 19ου αιώνα, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών,
Αθήνα 2004, 178-9.
25 Β. Παναγιωτόπουλος, Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου, 13ος-18ος αιώνας,
Αθήνα 1987, 170.
26 Σ. Πετμεζάς, Η ελληνική αγροτική οικονομία κατά τον 19ο αιώνα. Η περιφερειακή
διάσταση, Ηράκλειο 2003, 162.
~ 74 ~