VAN DE STREEK - Variaties

Het Bildt, de late inpoldering in het noorden van Friesland, boven de
lijn Harlingen-Leeuwarden, heeft tot een familienaam als Bilker
geleid (in 1947 woonden 11 van de 12 in de aanpalende gemeente
Westdongeradeel), wellicht ook Bilkert (6 van de 16 in de gemeente
Harlingen woonachtig) en Bilstra (van wie in '47 12 van de 41
geregistreerd stonden in de gemeente Leeuwarderadeel). Het Bildtse
woordenboek van Buwalda geeft Bilkert nog steeds als 'bewoner van
het Bildt'.
Het achtervoegsel -ker geeft in Noord-Nederland hier en daar de
bewonersnaam aan 9
maar het komt ook voor als beroepsaanduidend
element. In dat opzicht trekt het evenmin weinig aandacht: in het
uitgebreide Morfologisch Handboek van het Nederlands (DE HAAS &
TROMMELEN 1993) komt het zelfs helemaal niet voor. Woorden als
kooiker 'houder van een eendenkooi' en imker zijn er voorbeelden
van. Voor Noord-Nederlands georiënteerden is dat -ker een
begrijpelijk element door het bestaan van werkwoorden met een k die
de herhaling kan uitdrukken zoals de Friese voorbeelden koaikje
'een eendenkooi exploiteren' en ymkje 'bijen houden' laten zien. 10
Als daarnaast onder meer bijkje 'bijen houden' voorkomt, wordt de
familienaam Rijker opeens duidelijk als beroepsnaam. Liefst 243
maal kwam die naam in Friesland voor in de telling van 1947,
vooral in het oosten, het gebied dat geschikter is voor het houden
van bijen. Ook Ymker kwam toen voor, zij het slechts eenmaal,
Kooiker scoorde een dragersaantal van 106 waarvan 39 op Ameland.
5. Soep en pieken
Boeren hebben we in vele soorten, ook als beroepsaanduiding waarin
er van de oorspronkelijke relatie met grond en grondbewerking
moeilijk nog iets zichtbaar is: de lesboer, platenboer zijn nog verder
daarvan af dan ook de groenteboer en de melkboer. Het WNT (III,I
kolom 166-167) onderscheidt voor de inhoud van X in een
samenstelling X-boer achtereenvolgens de soort grond die door hem
bebouwd wordt of de streek of plaats waar hij woont; het vee dat hij
hoofdzakelijk aanfokt of houdt; dat wat hij voornamelijk verbouwt,
maakt of verkoopt. "Vanouds zijn de stedelingen van sommige
levensbehoeften voorzien door boeren, die hunne waren op de markt
of aan de huizen verkochten: Boter-, eier(en)-, groen(sel)-, melk-,
turfboer enz. Zoodoende werd -boer van lieverlede opgevat in den
105