VAN DE STREEK - Variaties

3.0 In Noordwest-Nederland valt een tweetal specifieke naamtypen
op. Niet exclusief in Noord-Holland, maar wel kenmerkend voor
deze provincie, zijn de korte, eenstammige familienamen. Bij de
vorming van familienamen uit patroniemen valt Noord-Holland op
met een aantal namen die gelijk zijn aan korte roepnamen.
Flexiekenmerken of -zoon-suffixen ontbreken.
GJ. Boekenoogen liet al in zijn studie van de Zaanse volkstaal uit
1897 zien hoe deze namen in de 16e en 17e eeuw ontstonden met
voorbeelden als Dirck Jansz. anders Dirck Jan (Wormerveer 1617)
en Cornelis Pietersz. alias Kees Heyn (Westzaanden 1625)
(Boekenoogen 1897: 120). Het tweede voorbeeld is op het eerste
gezicht vreemd. Hoe kon deze Cornelis zowel een patroniem
Pietersz. als een patroniem Heyn hebben? Maar het wordt
begrijpelijk als men beseft dat zijn volledige naam Cornelis Pietersz
Heyn geweest moet zijn. Heyn verwijst naar de voornaam van een
voorouder uit eerdere generaties, wellicht naar de voornaam van zijn
grootvader. In deze periode is veelal sprake van een drieledig
namensysteem: voornaam - patroniem - familienaam. Zolang het
patroniem zijn daadwerkelijke patroniemfunctie behield, verscheen
het in de bronnen in de vertrouwde vorm van doop- of roepnaam met
-sz. Maar als het patroniem familienaam werd en in een volgende
generatie in positie doorschoof, werd hij veelal verkort. Men zou ook
eenvoudigweg kunnen zeggen dat een roepnaam geleidelijk aan de
status van een familienaam verwierf.
Als uit genealogisch-archivalisch bronnenonderzoek geen concrete
aanwijzingen naar voren komen, kan het problematisch zijn om een
aantal van dit soort korte namen als patroniemen te identificeren,
omdat we in deze namen vaak geen algemeen bekende hedendaagse
roepnamen herkennen. Bovendien is de kortheid van familienamen
in Noord-Holland niet tot de patronymica beperkt. Onverbogen
adjectieven zonder lidwoord komen hier bijvoorbeeld meer voor dan
adjectieven met lidwoord: Groot, Groen, Zwart, Bruin, Swart, Klein,
Oud, enz. Voorkeur voor het weglaten van preposities, lidwoorden
en suffixen geldt ook voor andere categorieën, waarin namen als
Bos, Kok, Koning, Schaap, Kroon, Laan, Post, Kooij, Roos en Tol
zijn onder te brengen.
Een groot aantal namen is niet in één categorie indeelbaar. Veel
voorkomende namen als Boon, Mol, Bos, Buis, Vos, Blom, Mooij en
Kok zijn meervoudig verklaarbaar. Voor de naam Boon houd ik het
in de eerste plaats op een familienaam die uit een voornaam
193