VAN DE STREEK - Variaties

A.H.G. Schaars
GELDERLAND, EEN NAAMKUNDIGE
EN DIALECTOLOGISCHE LAPPENDEKEN 0
GELDERLAND
Dat Gelderland in dialectologisch opzicht geen eenheid is, is al vaak
geconstateerd; in dit verband mag het voldoende zijn te verwijzen
naar mijn bijdrage in het vorige Dialectenboek "De hond van
Bosman, de spurriekoo en Willem de Wepse". 1
Met betrekking tot
naamkundige aspecten hebben Heeroma en Ebeling al in 1971 in
hun inleiding op het deel Gelderland van het Nederlands
repertorium van familienamen vastgesteld hoezeer het Gelderse
Rivierengebied, de Veluwe en de Achterhoek ieder voor zich een
eigen identiteit hebben. Zij merken op: "Wanneer we spreken van
Gelderlands familienaamkundig gezicht, globaliseren we. In feite
heeft ieder 'kwartier' zijn eigen gezicht". 2
Zo toont R.A. Ebeling aan dat herkomstnamen als Van Ackooy, Van
Rossum, Van Deutekom, Hoogmoed zeer frequent voorkomen in het
Gelderse Rivierengebied, praktisch niet in Achterhoek en Liemers,
terwijl de Veluwe een middenpositie inneemt. 3
Een ander saillant
voorbeeld van het ontbreken van een Gelderse eenheid is dat in 1947
geen enkele familienaam in alle 112 gemeenten waaruit de provincie
dan bestaat, voorkomt. Zelfs de 13854 dragers van de meest frequent
voorkomende familienaam in Gelderland -Jansen- ontbreken in acht
gemeenten: Ammerzoden, Batenburg, Brakel, Herwijnen, Kerkwijk,
Nederhemert, Vuren en Zuilichem. En, als we de op één na meest
frequent voorkomende Gelderse familienaam daarbij betrekken, nl.
Janssen, een naam die in 1947 8508 keer voorkomt, dan missen we
die in vijf gemeenten: Brakel, Kerkwijk, Nederhemert, Vuren en
Zuilichem. Om het beeld niet te dramatisch te maken, moet worden
vastgesteld dat het in dit geval gemeenten betreft die alle aan de
periferie liggen, met name tegen de grens met Noord-Brabant of
Zuid-Holland aan. Heeroma en Ebeling laten duidelijk zien dat er
vooral in het oostelijke deel van het Gelderse Rivierengebied sprake
169