VAN DE STREEK - Variaties

van Heerlen, Waubach, Eygelshoven, Wittem, Wahlwiler en
Bocholtz en het is ook in de dialecten van het Duitstalige deel in het
noorden van de provincie Luik bekend. Het werd in dit gebied
opgetekend voor de plaatsen Montzen, Kelmis, Welkenraedt, Baelen
en Raeren. De verspreiding van het dialectwoord is ook afgebeeld op
kaart 3.
In het aan Limburg grenzende, Duitstalige Rijnland is het woord
eveneens gebruikelijk. Het grote Rheinische Wörterbuch, het
woordenboek van de dialecten in het Rijnland, vermeldt het onder
het trefwoord Achser onder meer voor de plaatsen Keulen, Aken,
Sieg en Mönchen-Gladbach in de betekenis 'asmaker, wagenmaker'
en merkt erbij op dat Esser een veel voorkomende Rijnlandse
familienaam is. Uit het trefwoord uit het woordenboek kunnen we
ook tegelijkertijd al de herkomst van dit woord herleiden. Het is
gevormd door achterplaatsing van het achtervoegsel -er bij het zelfstandig
naamwoord as, waarbij weer een wisseling van klinker
optrad, zoals we die ook al eerder hadden geconstateerd bij woorden
als bekker en sjlechter. De esser is dus eigenlijk een benaming voor
de ambachtsman die de as van de kar vervaardigde en ook in dit
geval hebben we weer te maken met een zelfstandige ontwikkeling
uit de dialecten tussen Rijn en Maas. Het woord esser, of op zijn
Duits gespeld Achser, komt namelijk niet in het Hoogduits voor.
Daar gebruikt men de woorden Wagenmacher of Stellmacher.
De beroepsbenaming heeft zich in het zuiden van de provincie
behoorlijk verspreid als familienaam. Kaart 4 geeft een overzicht van
die verspreiding. Dat is niet gebeurd met een ander dialectwoord dat
ook weer in het zuidoosten van Limburg sporadisch werd
opgetekend voor 'wagenmaker': sjtelmaker of sjtelmacher.
Sjtelmaker/-macher wordt gebruikt in de dialecten van Eygelshoven,
Kerkrade, Vijlen en Vaals, en in het noordoosten van de Belgische
provincie Luik, in Kelmis, Lontsen, Walhorn en Eupen. Het
woorddeel stel- uit het woord verwijst naar het gestel, de constructie
van onderstel en wagenbak, dat door de wagenmaker werd
vervaardigd. Stelmakerl-macher is in Limburg geen familienaam
geworden. Ook in een andere provincie waar dit woord in de
dialecten gebruikt wordt voor 'wagenmaker', namelijk Groningen, is
dit niet het geval. De familienaam komt alleen in Vlagtwedde voor
247