VAN DE STREEK - Variaties

In een multiculturele samenleving wordt het dialect van dag tot dag
ook minder vanzelfsprekend. Het wordt zo te zeggen voortdurend
'op zijn plaats' gezet: die van het eigen dorp, de eigen wijk,
misschien wel de eigen familie. Dialect als idiolect. Als herkenning
van wat een mens het meest eigen, het meest dierbaar is: zijn eigen
vroegere ik, de taal waarin hij thuiskomt. Dialect is zo een thuistaal
geworden. Maar naar buiten toe, in de omgang met vreemden,
spreken we in Vlaanderen zo langzamerhand wel allemaal een beetje
Nederlands, 'opgezet Vlaams', het regiolect bij uitstek van de laatste
decennia.
Lang voor de globalisering of de multiculturele samenleving,
koesterde iedere kleine gemeenschap, wijk, straat of familie haar
eigen variant van het eigen dialect. En vond die van de andere kant
van het dorp maar raar praten. Belachelijk zelfs, misschien wat
achterlijk die van net buiten het dorp? Mensen herkennen elkaar nu
eenmaal aan de subtiele verschillen in het taalgebruik, ze ruiken aan
eikaars taal als honden aan eikaars staart of wat daar onder zit.
Gelijke geur? Dan zit het goed, kom er maar bij. Zoniet: afstand
houden en wachten. Taal als sociolect: je hoort erbij als je weet hoe
je het zegt. Wat dondert niet. Want het hoe bepaalt het wat, de
melodie maakt het liedje, Ie ton fait la chanson. Van jongs af aan
zijn we gevoelig voor de specifieke, de heel eigen vibratie van stem
en taal, klankkleur, intonatie en zinsmelodie van onze naaste
omgeving. Die eerste ervaring krijg je als volwassene, daarna nooit
meer. Daarom, een andere taal kun je nog leren, een ander dialect
niet. In onze primitieve taalervaring zijn we dan ook het diepst
verbonden met onze eigen roots, met onze ouders en grootouders, en
wat dies meer zij: broers en zussen, en allerlei mensen met wie we
het huis van onze jeugd deelden. Ik ken families met een (deels)
eigen taalgebruik, een familie, die van mijn vrouw nota bene, die
haar identiteit van generatie op generatie via een eigen taalgebruik
wilde bevestigd zien, en ieder familielid bewust of onbewust, met
zachte dwang uitnodigde deel te hebben aan die taaieigenheid.
Natuurlijk spraken ze dialect, zoals alle andere dorps- of
stadsgenoten. Maar met subtiele verschillen. Bepaalde klanken uit
dat dialect, bepaalde woorden of zelfs zinswendingen waren taboe.
Had niks met moraal te maken maar met de aandrang zich van
andere dialectsprekenden te onderscheiden. Had te maken met de
70