VAN DE STREEK - Variaties

2.3. Poelen en plassen
De Nederlandse woordenschat is altijd rijk geweest aan benamingen
voor stilstaand water. Woorden met ruime verspreiding als
soortnaam en/of in toponiemen zijn meer, ven, vijver, laak, poel,
plas en put. De exacte betekenis van al deze woorden varieert in tijd
en ruimte. Netzomin als in de huidige standaardtaal b.v. meer, ven,
poel en plas in alle omstandigheden door elkaar vervangbaar zijn,
duidden deze woorden in de vroegere volkstaal exact hetzelfde aan.
Waarin hun betekenissen zich van elkaar onderscheidden, m.a.w.
welke eigenschap van het benoemde in elk van die woorden voorop
stond, blijft veelal onduidelijk, en het zou een aparte historischsemantische
studie vergen om deze kwestie te klaren. In de
toponymie blijkt hetzelfde bestanddeel soms binnen dezelfde regio
betrekking te hebben op plassen van verschillende uitgestrektheid,
diepte, hoedanigheid en bestemming.
De term met de breedste betekenis is ongetwijfeld put. Zijn
toepassingsbereik overschrijdt ruim de grenzen van het begrip
'stilstaand water', want ongeveer alles wat laagte, diepte, uitholling
of kuil is, kan put genoemd worden: natuurlijke of kunstmatige
vijvers, gedolven of geboorde waterputten en kuilen, groeven waar
zand, mergel, leem of turf worden gewonnen, en verder allerlei
inzinkingen in het landschap, al dan niet onder water staand. Geen
wonder dus dat put zich in het familienamenbestand manifesteert
onder een onoverzichtelijke reeks van klank-, vorm- en spellingvarianten
(zie ook blz. 338).
De verdeling van de types met / {van de Pitte, Pittemari) en die met u
(van de Put, Putmans) valt op Belgisch grondgebied nog goeddeels
samen met het dialectisch bewaarde oost/west-verschil in de uitspraak
van de soortnaam. Ontronding van de klinker u (zelf door
umlaut ontstaan uit Germaans oé) tot /' of e in woorden als put, stuk
en kruk is typisch voor de kustdialecten, die daarin meedoen met de
Kustwestgermaanse zustertalen Engels en Fries (vgl. b.v. Eng. en
Fries pit). Het Hollands werd ooit ook door dergelijke ontrondingen
gekenmerkt, getuige de familienaam van den Pitte (vergelijk ook de
plaatsnaam Petten) in Noord-Holland. Verder vinden we /-vocalisme
ook in het ontrondingsgebied in het midden van Belgisch- Limburg,
vandaar de Limburgse naam van der Pitte.
37