VAN DE STREEK - Variaties

De Gelderse dialecten kennen niet één uitspraak van de ij (als in een
woord als grijs), want ten oosten van de lijn Wijchen, Nijmegen,
Oosterbeek, Wageningen wordt de ij uitgesproken als ie {gries) 16
. Bij
familienamen is er van zo'n duidelijke geografische grens geen
sprake. Namen als GrijsenlGrijzen, Bijsterbos(ch) en Hoftijzer
komen in allerlei plaatsen voor naast GriesenIGriezen,
Biesterbos(ch) en Hoftiezer. Dat is te verklaren uit het feit dat bij de
vaststelling van de namen in en na de Franse tijd er een voorkeur
was om de namen met dialectkenmerken te "vernederlandsen".
Daarbij is echter niet consequent gehandeld. Zo vinden we op de
Veluwe een groot aantal familiedragers met Biesterbos(ch) (in totaal
90) naast Bijsterbos(ch) (in totaal 426). In Epe bijvoorbeeld leven in
1947 32 naamdragers met Biesterbos, 9 met Biesterbosch, 1 met
Bijsterbos en 89 met Bijsterbosch. De namen Giesbers en Giesberts
komen in en rond Nijmegen bijna 150 keer voor, terwijl Gijsbers en
Gijsberts er ruim 200 keer geattesteerd zijn. De namen Hoftijzer en
Hoftiezer zijn een Achterhoekse aangelegenheid. In Aalten wonen in
1947 21 Hoftiezers tegenover 112 Hoftijzers; in de aangrenzende
gemeente Wisch zijn die aantallen resp. 6 en 34. In Zelhem komt de
naam Hoftijzer 21 keer voor. Is Hoftijzer verre in de meerderheid ten
opzichte van Hoftiezer, bij Oortgiese(n)l Oortgijse(n) is dat net
andersom. De namen Oortgiese en Oortgiesen komen samen 115
keer voor (opvallend groot is het Winterswijkse aantal van 37), van
de beide varianten met ij zijn in totaal maar 5 naamdragers
geattesteerd. Hoewel de familienaam Pardijs in de streektaal Pardies
luidt, is die naam nergens geattesteerd: de naam Pardijs - die naar
alle waarschijnlijkheid teruggaat op een boerderijnaam 17
- komt
echter wel in de noordelijke Achterhoek in totaal 160 keer voor. Het
omgekeerde is weer het geval met de familienamen Striekwold en
Strijkwolt. Die laatste - "vernederlandste" naam - komt slechts één
keer voor: in de Gelderse hoofdstad. In de aangrenzende gemeente
Rheden daarentegen komt Striekwold 16 keer voor, terwijl in de
Achterhoekse gemeenten Wisch, Doetinchem en Gendringen zo'n 60
mensen wonen die die naam dragen. Striekwold (één keer vermeld in
Winterswijk) en Strickwolt (twee keer in Wisch voorkomend) zullen
zeker ook met een ie uitgesproken moeten worden. De varianten met
ij - ie vinden we ook in de namen Wijntjes (13 keer opgegeven) en
Wientjes (101 keer voorkomend), Wijskamp (14 keer, waarvan 12
178