VAN DE STREEK - Variaties

Oude, Olden, Olders, Oudes, Souwen, Oudemans, Den Olden,
Oltmans, Den Ouden, De Ouden, Altman, Oudmans, Salders,
Oldemans, Den Older, Olderman, Oltman en Oudsten in Nederland
(eveneens weergegeven naar dalende frequentie). Er zijn twee
opvallende verschillen met de dialectkaart, die bovendien schijnbaar
met elkaar in tegenspraak zijn.
Ten eerste strekt het ö/J-gebied zich bij de familienamen heel wat
zuidelijker uit dan in de dialecten. Langs de Maaskant tot in het
zuiden van Nederlands Limburg is de naam Salden, waar het de
facto om gaat, goed verspreid. Dat laat vermoeden dat het a/d-gebied
in de dialecten zich eertijds verder naar het zuiden uitstrekte dan nu.
Ten tweede zijn er in de noordoostelijke provincies weliswaar
familienaamvormen met old bewaard, maar liggen deze her en der
verspreid tussen de courantere owd-vormen. De dialecten gedragen
zich dus conservatiever dan de familienamen.
Hoe is deze tegenstelling, dat de familienamen gevormd met oud in
het noordoosten van Nederland fonologisch een jongere, maar in het
zuidoosten van hetzelfde land kennelijk een oudere toestand
weergeven, te verantwoorden ?
In het noordoosten van Nederland is er bij de fixering van de
familienamen een aanpassing aan de algemene taal doorgevoerd: het
dialectische old werd oud in familienamen: De Olde werd De Oude.
Deze evolutie kan erop wijzen dat bij de - in verhouding tot andere
regio's late - officiële aanneming van deze namen het verband met
het appellatief oud nog werd aangevoeld 12
.
De zuidoostelijke familienaam Salden, was, als een gereduceerde
genitief van des alden, waarschijnlijk minder doorzichtig dan een
naam als De Oude. Bovendien moet de hogere ouderdom van de
Limburgse familienamen het standaardiseringsproces hebben
tegengewerkt, zodat Salden zich tenslotte als versteende
familienaamvorm van het dialect kon distantiëren. Het voortleven
van middeleeuwse spellingen is ook zichtbaar in Limburgse plaatsnamen
als Alden Biesen, Alt-Hoeselt, Aldeneik, BocholP.
85