VAN DE STREEK - Variaties

Meer, net zoals de weidenaam meers afgeleid uit het Germaanse
mari, gaat terug op dezelfde Indo-europese wortel als Latijn mare
'zee' (vgl. Frans mer). Volgens het MNW betekende meer in het
Middelnederlands ofwel 'zeec, ofwel 'meer' (vgl. Duits Meer). De
eerste betekenis vinden we terug in de oude benaming voor de
Zuiderzee, nl. Almere (met al in de Oudgermaanse betekenis
'groot'). In de toponymie echter blijkt het woord met zijn varianten
meir(e) en mere lang niet alleen te verwijzen naar stilstaande waters
van het type dat wij in de huidige standaardtaal als "meer" zouden
omschrijven, laat staan als "zee": ook zompige inzinkingen en
poelen allerhande dragen meer-namen, wat laat veronderstellen dat
het woord in de Middeleeuwen een heel algemene benaming was
voor stilstaande waters met de meest uiteenlopende kenmerken. Een
bevestiging van dat brede toepassingsbereik vormt de ruime
verbreiding van uit meer afgeleide familienamen: Meer(e), van (der)
Meer(en) / Meir(en), Vermeer / Vermeir / Vermer(en), Meer-,
Mer (re), Meir(e)man(s), met daarnaast nog vele varianten.
Poel, met als zustervormen Engels pool en Duits Pfuhl, heeft
dezelfde oorsprong als Latijn palus en Grieks pilos 'moeras'.
Wegens de onverschoven p aan het woordbegin - klankwettig had
die in de Germaanse talen tot b moeten evolueren - wordt poel
beschouwd als een relict uit een voorgermaanse substraattaal, die
Gysseling (1975: 2-3) "Belgisch" noemt.
Poe/-toponiemen verwijzen dikwijls naar erg moerassige waterplassen,
vaak midden in woest, zompig terrein ver van de
bewoningskernen. Of nu alle mensen met de namen Poel(s), van (de)
Poel(e) (ook van Poulle, Vanterpool, van der Puijl), Poelman(s) (met
o.m. de varianten Pul-, Pol- en Poolman(s)), Poelsma en Poelstra
hun stamvader moeten gaan zoeken in zulke afgelegen wildernissen,
is verre van zeker, want poel wordt in historische bronnen ook
courant gebruikt voor stilstaand water in het algemeen. Een 16eeeuws
glossarium (het Glossarium Harlemense, aangehaald in het
MNW V,505) spreekt b.v. van "eenenpoel oftstilstaende water".
Ven en veen komen allebei van Germaans fanja 'moerassige
waterplas'. In de gewone woordenschat zijn de twee oorspronkelijke
vormvarianten semantisch gedifferentieerd geraakt - ven slaat op een
plas, veen op een bodemsoort, nl. het voorstadium van turf - maar in
39