VAN DE STREEK - Variaties

Met woorden als Damster en Delfzijlster hangen familienamen als
Damstra en Zijlstra samen. 13
In dit soort woorden is -stra hetzelfde
als -stera: *Damstera werd Damstra zoals *Zijlstera Zijlstra werd.
Dat heeft simpelweg te maken met accentkwesties. Ieder die de lange
lijst van -stra-namen nagaat, moet getroffen worden door het aantal
eenlettergrepige basiselementen dat aan -stra voorafgaat. Anders
gezegd: bijna geen enkele familienaam op -stra heeft in totaal meer
dan twee lettergrepen.
Die voorafgaande, eerste lettergreep heeft telkens de klemtoon en dat
verklaart historisch eerst de klinkerverzwakking van een oorspronkelijk
-satera naar -setera (met tweemaal een sjwa) en daarna
de uitval van zowel de eerste, verzwakte klinker als de tweede,
waardoor -stra overbleef.
Vanuit hedendaags perspectief kan op grond van de oorspronkelijke
betekenis 'bewoner' bij -srra-namen voorspeld worden dat het eerste
lid een geografische aanduiding is, meer in het bijzonder een plaats
buiten de bebouwde kom waar mensen konden wonen: een dam, een
dijk, een terp en wier(de) 'verhoogde woonplaats', een zijl 'uitwateringssluis',
een schouw, een kooi, en noem maar op. Lang niet
alle -.rfra-namen worden daarmee direct doorzichtig en herkenbaar,
maar de meest frequente onder hen wel.
5. Diekstra en Van der Paard
In gevallen waarin er (regelmatig) verschil bestaat tussen de
familienamen in standaardtaal en het dialect, komen de Nederlandse
klinkervarianten meer voor dan andersom. Toch zijn er in 1947 niet
alleen Dijkstra 's (1718 x) maar ook Diekstra 's (28 x), zoals er naast
Zijlstra's (617) 48 x Zielstra's voorkwamen, naast drie Tijmstra's
zelfs 18 Tiemstra's. Datzelfde zien we bij een bekende andere regioeigen
vorm op -(e)ma eveneens: Dijkema 920 tegenover Diekema 47.
Bij andere namen ligt het minder simpel om bijvoorbeeld een
Nederlandse ij te contrasteren met een Groningse ie: is de voornaam
Sijtse misschien niet eerder te zien als een vernederlandsing van
Sietsel Dat zou een verklaring bieden voor het aantal Sijtsema 's (73)
in vergelijking met Sietsema waarvan er in 1947 97 waren (met
voorbijzien van een reeks varianten van dezelfde familienaam).
121