18.04.2013 Views

LÉXICO GUARANI, DIALETO MBYÁ com informações úteis para o ...

LÉXICO GUARANI, DIALETO MBYÁ com informações úteis para o ...

LÉXICO GUARANI, DIALETO MBYÁ com informações úteis para o ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Léxico guaraní, dialeto mbyá 114<br />

-me' rive v. t. direto e indireto (bitransitivo) (flexão de objeto xe- + Ø). Dar sem cobrar nada, sem<br />

requerer re<strong>com</strong>pensa: mba'emo nhame' rivea'i presente.<br />

-nheme' v. t. indireto de evento ou atividade (flexão a-). Dar-se, entregar-se (a alguém), entregar sua vida<br />

nas mãos de alguém, às vezes <strong>com</strong> conotação sexual.<br />

ome' xea'i py ome' predicado. Deu por querer, de livre vontade.<br />

-mi raiz v. Esconder(-se). (♦Gramática: Esta raiz ocorre somente <strong>com</strong> prefixos derivacionais. ♦Veja também -nhemi,<br />

-nhomi.)<br />

mimby nome (flexão xe- + Ø). Flauta: omonhe' kuaa mimby sabe tocar flauta. (♦Variedades: Veja os<br />

subverbetes.)<br />

mimby-joguy nome (flexão xe- + Ø). Flauta de Pã. (♦Derivação: -joguy.)<br />

mimby'i nome (flexão xe- + Ø). Flauta (flauta de Pã) feita <strong>com</strong> seis pequenos canos de taquara fina:<br />

Xejaryi ojapo mimby'i takua'i gui. Ha'e nunga ma tujakue'i ha'e guaimigue'i omonhe' raka'e.<br />

Ha'ekue' -kue' re oipeju onhendu jo<strong>para</strong>-<strong>para</strong>'i aguã. Minha avó fez flautas de taquara fina.<br />

Essas flautas, os velhinhos e as velhinhas tocavam antigamente. Sopravam em lugares sempre<br />

diferentes par dar sons variados.<br />

mimo adjetivo. Cozido: kãgue mimo osso cozido. (♦Pronúncia: Com ditongo decrescente: mimõi. ♦Derivação:<br />

emi-, -mo . mimo e mbixy ‘assado’ são os únicos elementos (ambos adjetivos) em guarani mbyá derivados de<br />

nomes através da perda da vogal inicial (Jensen 1998:501).)<br />

-momimo v. t. direto (flexão de objeto xe- + Ø). Cozinhar.<br />

-nhemimo v. i. de evento ou atividade (flexão a-). Cozinhar algo.<br />

minha partícula modal. Indica <strong>com</strong><strong>para</strong>ção, ‘que nem’: amboae kuery minha omba'e rei-rei akãte' a rami<br />

avei nhande kuery nhanerakãte' mba'emo re assim <strong>com</strong>o outros têm ciúmes das suas coisas, nós<br />

também temos ciúmes de algumas coisas. (♦Pronúncia: Átona. ♦Uso: Nos dados, ocorre apenas após<br />

tópicos.)<br />

a minha termo adverbial. Hoje em dia.<br />

mir adjetivo/nome.<br />

(EM FUNÇÃO ADJETIVA) Pequeno: ei mir 'i mirim (abelha). (♦Veja também kyr 'i, ruxã'i.)<br />

(EM FUNÇÃO REFERENCIAL) Certo pequeno inseto voador.<br />

mitã, mitã'i nome (do dialeto avanhe' (<strong>para</strong>guaio)). Nenê: toke na mitã durma o nenê (<strong>com</strong>eço de um<br />

canção de ninar).<br />

mitã ruxu nome (do dialeto avanhe' (<strong>para</strong>guaio)). Rapaz, jovem.<br />

mo- prefixo verbal derivacional. Variante ortográfica do mbo- ‘causativo’: -mo colocar; -mo pretejar;<br />

-moa'y malhar.<br />

-mo Variante do pronome amo ‘quantificador não-numerico’: mba'emo alguma coisa.<br />

moã nome. A forma não-relacional de poã ‘remédio’: okuera moã gui sarou pelo remédio [lit., ‘sarou do<br />

remédio’]; narã pire gui jajapo 'rã moã juku'a pe da casca de laranja fazemos remédio <strong>para</strong> tosse.<br />

-moangeko v. t. direto (flexão de objeto xe- + Ø). 1. In<strong>com</strong>odar. 2. Tentar fazer o mal: omoangeko<br />

nhoembireko tentou a esposa do outro a fazer mal. (♦Derivação: angeko.)<br />

-nhemoangeko v. i. de evento ou atividade (flexão a-). In<strong>com</strong>odar-se.<br />

-moanha v. t. direto (flexão de objeto xe- + Ø). Empurrar. (♦Veja também -monha.)<br />

-moaruã v. t. direto (flexão de objeto xe- + Ø). Cobiçar, admirar, gostar: nhomba'e rei-rei re oma' omoaruã<br />

reia rupi olha <strong>com</strong> cobiça as coisas alheias. (♦Derivação: -aruã.)<br />

omoaruã va'e nome. Amante. (♦Veja também openaa va'e, no verbete -pena.)<br />

-moatã v. t. direto (flexão de objeto xe- + Ø). 1. Puxar. 2. Estender (corda, arame, etc.) por puxar: ixã omoatã<br />

imoiny estendeu a corda. 3. Ajudar (pessoa): onhea'ã va'e ma oipytyvõa 'rã, ha'e rã nonhea'ãi<br />

va'e ma nomoatãai 'rã <strong>para</strong> quem se esforça, haverá os que o ajude, mas <strong>para</strong> quem não se esforça,<br />

não haverá os que o puxe. (♦Derivação: -atã.)<br />

-nhemoatã v. i. de evento ou atividade (flexão a-). Espreguiçar-se.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!