ÎšÎ±Ï„ÎµÏ Î¸ÏÎ½ÏƒÎµÎ¹Ï‚ Î ÏÎ¿Î¿Î´ÎµÏ Ï„Î¹ÎºÎ®Ï‚ Î”Î¹Î±ÎºÏ Î²Î­ÏÎ½Î·ÏƒÎ·Ï‚ - Science Stage

kef03:kef03 06/03/2009 13:59 Page 312
312 ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΣ
από τους μεγάλους θεωρητικούς και θεμελιωτές του κράτους πρόνοιας, του
Richard Titmuss, καθηγητή κοινωνικής πολιτικής στο London School of
Economics, ότι ο δημόσιος τομέας κυριαρχείται σχεδόν αποκλειστικά από λειτουργούς
με «ιπποτική» ή αλτουιστική συμπεριφορά, ενώ αντίθετα ο ιδιωτικός
τομέας από καιροσκόπους-«κατεργάρηδες». Συνεπώς, υπάρχει ο κίνδυνος ότι
η εισαγωγή κανόνων επιλογής και ανταγωνισμού στο δημόσιο τομέα μπορεί να
διαβρώσει τους «ιππότες»-δημόσιους λειτουργούς και να τους μετατρέψει σε
εγωιστές-«κατεργάρηδες». Ωστόσο, αν και τα αλτρουιστικά κίνητρα είναι
υπαρκτά και σημαντικά, είναι προφανές ότι δεν μπορεί να θεωρούνται αποκλειστικότητα
του δημόσιου τομέα. Στην πραγματικότητα, τόσο στο δημόσιο
τομέα, όσο και στην αγορά απαντώνται και τα δύο, δηλαδή και «ιππότες» και
«κατεργάρηδες», και άρα αυτό που έχει σημασία είναι η ύπαρξη των κατάλληλων
κινήτρων που θα αποθαρρύνουν τους δεύτερους και θα ενθαρρύνουν τους
πρώτους, και το παράδειγμα της επιλογής και ανταγωνισμού παρέχει επαρκή
τέτοια κίνητρα.
Το επιχείρημα του «παράδοξου της επιλογής», που φαίνεται να ενισχύεται
και από πρόσφατη έρευνα του Barry Schwartz, 2 βασίζεται στην υπόθεση ότι η
ύπαρξη ευρείας επιλογής από την πλευρά των χρηστών συνδέεται με το λεγόμενο
κόστος ευκαιρίας (opportunity cost), και έτσι μπορεί να προκαλεί υπερβάλλον
άγχος στους χρήστες σχετικά με το αν τελικά η κάθε επιλογή τους ήταν
όντως η καλλίτερη. Κατά συνέπεια, το επιχείρημα είναι ότι αυτό που στην
πραγματικότητα επιθυμεί η πλειονότητα των πολιτών-χρηστών δημοσίων υπηρεσιών
δεν είναι η επιλογή καθεαυτή, αλλά μάλλον ένα καλό επίπεδο υπηρεσιών
σε τοπικό επίπεδο (τοπικό σχολείο ή νοσοκομείο). Το επιχείρημα φαίνεται
βάσιμο, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις επείγουσας ανάγκης (π.χ. επείγον και
ξαφνικό πρόβλημα υγείας) ή δυσκολίας μετακίνησης (π.χ. μετακίνηση για πρόσβαση
σε καλύτερες υπηρεσίες εκπαίδευσης). Ωστόσο, με δεδομένες τις αδυναμίες
των άλλων –κλασσικών– μοντέλων δημόσιας πολιτικής, ιδιαίτερα ως
προς την παροχή κατάλληλων κινήτρων, δεν είναι προφανές με ποιο τρόπο είναι
δυνατόν να εξασφαλισθεί επαρκής ποιότητα στους κρίσιμους τομείς
υγείας, εκπαίδευσης κ.ο.κ., σε τοπικό επίπεδο. Αντιθέτως, το παράδειγμα επιλογής
και ανταγωνισμού παρέχει τα κίνητρα αυτά.
Η έλλειψη επαρκούς πληροφόρησης και γνώσης από την πλευρά των χρηστών
είναι ένα υπαρκτό και πολύ σημαντικό ζήτημα στη δημόσια πολιτική γενικά
που έχει άλλωστε αναδειχθεί από τη σχολή της δημόσιας επιλογής (public
choice theory). Πράγματι, η ελλειπής γνώση και πληροφόρηση μπορεί να κάνει
2 B. Schwartz, The Paradox of Choice: Why More is Less, HarperCollins, New York,
2004.