udhezues letersia 11

Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia 11”
Materiale shtesë
Dukuri historike
Shqiptarët, banorët më të hershëm të Adriatikut
Prof.Dr.Dh.Pilika
Sipas autorëve të lashtë, Adriatiku në fi llim quhej “Deti i Kronosit dhe i Reas”, me pas “Gjiri Jonian”, me
një emërtim të trefi shtë, të lidhur me traditat parahelenike, pellazgjike. Jo fort larg nga brigjet e Adriatikut,
më 1875 u zbulua Dodona, kryeqendra shpirtërore, politike dhe kulturore e pellazgëve, orakulli paragrek i
së cilës ka qenë më i lashti dhe më i njohuri në Ballkan e në Evropë. Disa qindra dijetarë, klasikë e modernë,
shpesh me emër ndërkombëtar, janë marrë me këtë popull. ...Rrjedhimisht, ata kanë nxjerrë argumente
autentike të pashtershme sidomos pas sjelljes në Luvër të gjetjeve arkeologjike të Dodonës dhe daljes
më 1878 në Paris të dy vëllimeve të Konstandin Karapanos, “Dodona dhe rrënojat e saj”. ... Si rrjedhim,
me vërtetimin mbi baza rreptësisht shkencore të autoktonisë së pellazgëve kundrejt ardhësve të rinj,
helenëve, cili ka qenë zhvillimi i tyre i mëtejshëm në brigjet e Adriatikut? Kjo kumtesë bën një përpjekje për
t’iu përgjigjur shkurt kësaj pyetjeje, të parë nga këndvështrimi i popullit shqiptar, pjesëtar i familjes adriatike.
Sipas humanistëve ... e po ashtu më vonë dhe shumë të tjerëve, vazhdimësia e shqiptarëve shkon
në vijë të drejtë tek Aleksandri dhe Pirroja, mbretër të Epirit, trashëgimtarë të Dodonës “ab antiquo”.
Ky pohim mbështetet gjerësisht nga humanistët tanë Marin Barleti, Frank Bardhi, Pjetër Bogdani, si
dhe nga mijëra dëshmi “in loco”, të shkruara dhe gojore. Më 1882 u gjet në Arkivin e Napolit dhe u
botua një letër e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut (1405-1468), ... që më 31 tetor 1406 ia dërgonte princit
të Tarenit Xhovani-Antonio Orsinit, duke thënë se, po t’u besojmë kronikave tona kombëtare, ato na
tregojnë se sovranët epirotë e molosë, Aleksandri dhe Pirroja, kanë qenë stërgjyshët e shqiptarëve;
këta dy dinastë u shquan me ekspeditat e njohura që ndërmorën përtej Adriatikut... vula zyrtare dhe e
fshehtë e Skënderbeut, që u bë e njohur më 1962, ka emblema tërësisht dodonase; përkrenarja e tij,
që ruhet në Vjenë, është e njëjtë me helmetën e Pirros, të përshkruar prej Plutarkut; për më tepër, në
drurin gjenealogjik të pasardhësve të tij, jo rastësisht janë shquar Pirroja I, Kastrioti-Skënderbe, si dhe
Pirroja II Kastrioti-Skënderbe. Si përfundim, duhet të saktësojmë se vija: Aleksandri dhe Pirroja i Epirit
– shqiptarët e sotëm, deri më sot, nuk është kundërshtuar nga asnjë dokument historik i vlefshëm. Një
repertor mjaft i pasur greko-romak, që asnjëherë nuk është hedhur poshtë, vërteton se Aleksandri dhe
Pirroja, si molosë, ishin acidë, pasardhës të drejtpërdrejtë të Eakut, gjyshit të Akilit, i cili që nga Homeri
është vlerësuar si mishërimi i vetë prototipit të pellazgut. ... Përfundimisht, origjina pellazgjike e kombit
shqiptar, të pandarë prej Adriatikut, është provuar në mënyrë të padyshimtë... nëpërmjet ... mijëra të
dhënave ndërdisiplinore, zakonisht të pabotuara, vendore, që u përkasin fushave të mëposhtme... Afër
rivierës sonë, në jug të Buthrotit të lashtë, ... gjendet shpella paleolike e Kreshmoit, në të cilën janë
gjetur më 1933 “ankorat e argjirit”, një “specialitet” gjithëmesdhetar ekskluziv i pellazgëve, të quajtur
prej kohësh zotër të deteve. Një legjende provinciale, e transmetuar brez pas brezi dhe e shtypur
më 1875, e sjell lindjen e Zeusit pellazgjik të Dodonës, që është himnizuar nga “Iliada”, pikërisht te
stanet e atit të tij, Kronosit, në rrethinat e qytetit të Anhiazmit ose të Onhezmit, që është emri i babait
të Eneut, Ankizit, i cili me sa duket është varrosur këtu (sot Saranda, kryeqendra detare e jona në jug).
... Tërësia e këtyre atributeve të posaçme, domethënë shqiponja, dushku, rrufeja, demi, shumë më tepër
se kudo gjetkë, gjenden me bollëk në bregdetin tonë Adriatik, si dhe në brendatokë, deri përtej kufi jve të
Dalmacisë, të Peonisë dhe Dardanisë, (Kosova e sotme). Në krahinën e fundit kohët e fundit janë vënë
re pesëdhjetë mbishkrime “zeusiane”, tashmë të botuara, shfaqje të tjera të panumërta të trashëgimisë
kulturore dhe të teogonisë pellazgjike. Duke mbajtur parasysh lashtësinë dhe vazhdimësinë kaq të qartë
e të pandërprerë, studiuesi i shquar i mesjetës, Alen Dyseljë, ka thënë më 1981: “Historia na mëson se
lidhur me Kosovën, serbët janë pushtues të ardhur mjaft vonë”...
(Kumtesë e paraqitur në Kolokiumin ndërkombëtar “E kaluara dhe e ardhmja e Hapësirës Adriatike”,
organizuar në Paris më 29 e 30 nëntor 1994). Përkthyer nga frëngjishtja nga prof.dr. Xhevat Lloshi.
181