udhezues letersia 11

Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia 11”
kështu që e vetmja shpresë mbetet bronzi, që ai të përjetësohet. Beteja më e madhe
në vetëdijen e një tirani, pasi e ka skllavëruar një popull të tërë, është si ta bëjë të
përjetshëm e të pavdekshëm emrin dhe jetën e tij kalimtare. Kjo fi lozofi tiranike i ka
dhënë dorë Trebeshinës ta sjellë në art, duke nënkuptuar ashtu turbull, se asnjë lloj
përmendoreje bronzi nuk ia jep dot pavdekësinë tiranit. (Kujto 20 shkurtin 1991.)
Grotesku
Përdorimi i tij gjendet brenda materialit jetësor që Trebeshina ka zgjedhur për ta
shndërruar të vërtetën reale në të vërtetë artistike. Ai sjell bashkë, në të njëjtën hapësirë,
të gjitha kundërshtitë njerëzore, si karaktere, si personalitete, si dukuri, si rrugëtime
dhe si vendmbërritje. Mjafton të përmendësh domethënien e çdo emri të përdorur, që
pavarësisht veçantive jetësore biblike, janë përdorur si konvencione të një mesazhi
gjithëkohor, teksa janë nxjerrë prej një konteksti historik të ngushtë, në hapësirat e
pafundme të fjalës. Trebeshina pa dashje ose me dashje i kthehet mitit të Nometetës
(shpikësi i emrave në mitologjinë greke), për të ndriçuar pyetjen e ngritur nëse emrat
e vënë janë konvencionalë apo janë të motivuar prej natyrës së gjërave. Mesa shihet,
mendësia krijuese e Trebeshinës anon nga arsyetimi i dytë, gjë që e ka përdorur për ta
bërë më të mprehtë groteskun.
- Konfl ikti dramatik në dramë arrin kulmin kur vetë tirani, Gideoni, jep urdhrin absurd,
që i biri, Manasehu, të ekzekutohet, për të mos mbetur asnjë gjurmë prej tij. Ekstremizmi
i këtij lloji nuk është artifi cial, përkundrazi, ai është një ndjenjë e brendshme që shtyn
drejt hakmarrjes paradoksale pa u shqetësuar për lidhjet e gjakut. Diçka e tillë haset si
në tiraninë e lashtë, ashtu dhe në kohërat moderne.
Lloji i shkrimit të promemories
Përforcimi. Diskutim
- Nga buronte guximi i Kasëm Trebeshinës, përderisa i drejtohej diktatorit Enver
Hoxha me anë të një “promemorie”-je?
- Ku shfaqet largpamësia historike dhe sensi vizionar i Trebeshinës, ndërsa fl iste për
të vërtetën?
- A mund të gjejmë në këtë “kujtesë” historike edhe bërthamën e kredos së tij jo
vetëm artistike, por edhe njerëzore?
- Ku dallohen shtresimet profetike në këtë promemorie të shkruar që në vitin 1953?
Duke lexuar këtë shkrim të Trebeshinës dhe duke lexuar një nga idetë e Zhan-Pol
Sartrit (1947): Në kushtet kur komunistët në shtetin e tyre të origjinës nuk përgatitën
ardhjen në fuqi të proletariatit, por luftën, vetëm luftën, kundruan shkrimtarin si kurbanin
e të gjitha spastrimeve politike”, thoni a ka një vazhdimësi historike gjurma e disidentit
shqiptar në rrjedhën e Fjalës së Lirë?
Detyrë shtëpie. Në përputhje me temën e dramës të shkruhet një ese historike me temë:
Xhelati, skllavi i vërtetë i viktimës.
Tirani si skllavi i tiranisë.
Gjeometria e tiranisë.
292