TRONG DÒNG CẢM THỨC VĂN HỌC MIỀN NAM PHÂN ... - Giao cảm

Nguyên Sa không chủ trương nghệ thuật theo tinh thần Apollo, nhưng hìnhthức văn chương trầm bổng, lời thơ êm đẹp, còn nội dung là tình yêu dịu ngọt trongbối cảnh thành thị, vì vậy thơ Nguyên Sa cũng là một phối hợp gắn bó giữa lời thơ,thể thơ và ý thơ.Ông đã trở thành nhà thơ tình yêu số một trong Văn Học Miền Nam. Ngônngữ êm đẹp và hiện đại, Thơ Tự Do nhưng vẫn trầm bổng, đó là hai yếu tố làm chothơ ông gần với tuổi trẻ thời bấy giờ: Đổi mới về phát biểu yêu đương nhưng chưađến mức độ nổi loạn phá luật lệ. Danh xưng nhà thơ tình yêu tuổi trẻ này đã theoông ra tới hải ngoại, và tại đây ông đã truy nghiệm ra sự phối hợp chặt chẽ hơn nữacho tình yêu dịu ngọt, tăng cường cho lời cùng thể thơ vốn đã du dương. Đó là chủtâm điệp vận ở các vần bằng như một điệp khúc mơn man vuốt ve tình yêu. Chủ tâmđiệp ngữ để làm thính giả tan loãng vào sự lâng lâng thưởng ngoạn khi nghe ngâmthơ hay đọc thơ êm ái, nhất là khi trên sân khấu tất cả đều lộng lẫy, đó là chủ trươngrất mới cho văn học mà ít người lưu ý. Nguyên Sa muốn đưa thơ vào trình diễn, tạo"nhạc tính tình yêu". Vì thơ Nguyên Sa đã được phổ nhạc rất nhiều và rất hay, phổbiến rộng rãi, nên một chủ trương thêm nữa của ông thành ra dư dả, do đó ngườiđời chưa lưu ý sự khám phá từ kinh nghiệm Nguyên Sa: "Chỗ dung thân của thơphải chăng là sự bao dung có tên là tình yêu". Có lẽ ý ông muốn nói: Trong khi talâng lâng thưởng ngoạn, tan loãng vào mơ màng tình yêu, khi ta trôi vào giai điệu vớiđiệp khúc du dương hay giọng ngâm thơ êm ái, ta sẽ không còn săm soi về chữ, vềđiệp ngữ tạo ra nhạc tính tình yêu đó. Dư dả thành ra không được lưu ý, thật đángtiếc.Đọc lại hai bài thơ "Paris Có Gì Lạ Không Em" và "Tương Tư", ta sẽ nhận rachủ tâm điệp ngữ. Nguyên Sa nói rõ chủ tâm điệp ngữ về vần là cơ cấu hòa điệu chonội dung và hình thức, tạo ra điệp khúc dịu ngọt tình yêu: "Vần là một hiện tượng cơcấu, là sự phối âm của toàn thể chữ trong đoạn thơ hay bài thơ...vẻ đẹp của giáođường không phải là cộng lại của những viên gạch. Kiến trúc của giáo đường manglại vẻ đẹp cho mỗi viên gạch...Tôi lựa chọn nền âm thanh, chọn lựa sự xuất hiện củanhững tiếng đồng âm, tạo nên một nền âm thanh".(Trích ra từ bài đã đăng trong báo Dân Chúng, được nhuận sắc dưới tựa đề"Luật Phản Thanh", in trong tập "Hồi Ký" của Nguyên Sa). Phục hoạt trình diễn chothơ, với chủ tâm điệp ngữ như trên, không cần ngâm thơ mà chỉ đọc thơ chắc cũngđủ lâng lâng.Xin được nhắc lại, Nguyễn Vỹ đã dùng chữ để tượng hình những giọt sươngrơi, đi kèm với nội dung. Phải chăng ông là người tiền phong đã đi trước trường phái"Thơ Cụ Thể". Theo Ngu Yên, trường phái "Thơ Cụ Thể" (Concrete Poetry) phát xuấttừ Đức và Ba Tây khoảng giữa Thế Kỷ 20, nghĩa là sau thời tiền chiến Việt Nam(1932-1945), tức thời điểm Nguyễn Vỹ sáng tác. Trường phái Thơ Cụ Thể cực thịnhkhoảng năm 1960 đến 1970, đúng thời kỳ chiến tranh ác liệt tại Việt Nam, nên giớivăn nghệ ta ít biết đến.(Ngu Yên, tạp chí Văn Học số 121, trong bài "Thơ Cụ Thể"). Nhưng trườngphái Thơ Cụ Thể chỉ coi từ ngữ như những vật liệu vật lý, chẳng khác vật liệu Plastichay vỏ bánh xe mà vài người thuộc trường phái này sắp xếp thành bài thơ. Sắp xếpnhư vậy để nói lên một ý nghĩa nào đó, nghĩa là nói lên một nội dung. Vậy hình thứcvăn chương và có thể thơ là điều không đáng kể. Cho nên ta không thể quy định đâylà sự phối hợp hình thức và nội dung, là kiến trúc một cơ cấu gắn bó giữa lời thơ, thểthơ và ý thơ mà bài viết này đặt trọng tâm để nêu ra. "Đọc", nói đúng ra cần phải"nhìn" ý nghĩa qua vật liệu sắp xếp (đây là "Thơ Thị Kiến", Visual Poem, thuộctrường phái Thơ Cụ Thể), và cần phải "nghe" từ ngữ vô nghĩa nhưng phát ra âmthanh (đây là "Thơ Âm Thanh", Sound Poetry, cũng thuộc trường phái ''Thơ Cụ Thể".132 TRONG DÒNG CẢM THỨC VĂN HỌC MIỀN NAM