TRONG DÒNG CẢM THỨC VĂN HỌC MIỀN NAM PHÂN ... - Giao cảm

ị coi là hình thức bề ngoài. Chúng ta thử so sánh tác phẩm của Lão Tử và Trang Tửthì sẽ rõ. Nếu chúng ta thấy đôi chút thi tính trong vài câu hiếm hoi nơi cuốn ĐạoĐức Kinh: “Một cơn gió lớn có thể nào kéo dài lâu hơn một buổi sáng mai. Một trậnmưa rào có thể nào không chấm dứt trong một ngày”, thì Nam Hoa Kinh của TrangTử lại nhiều ẩn dụ rất văn chương: “Cánh chim bằng bay trên mặt trùng dương nướcsóng sánh ba nghìn dặm, thung lũng núi rừng cùng bọng cây hóc đá hòa tấu một thứnhạc gió trong ngàn đời hoang dã, vực thẳm là chỗ cá nghê lượn lờ mà cũng là nơinước chảy tới, và còn là nơi nước dừng lại, chim quanh quách chỉ cần một cành nhỏtrong rừng sâu, và chuột đồng chỉ cần no lòng bằng một ngụm nước suối.”Lý thuyết vô vi, vô danh, tuyệt học, tri túc, chỉ là những câu nói trừu tượng,chính là nhờ hình thức văn chương khoác tấm áo đẹp cụ thể cho tư tưởng.Văn chương làm đẹp tất cả. Nói một cách làm ra vẻ cực đoan là hãy trả lại sựtôn sùng dành cho văn chương. Văn chương không nói lên cái gì về tư tưởng, vănchương không để làm gì như hành động dấn thân đòi hỏi, thì ít nhất văn chươngcũng đã có ý nghĩa: Văn chương là văn chương, văn chương là nghệ thuật, hìnhthức mỹ thể có khi hóa thân từ thiên nhiên nghiệt ngã hoặc tro tàn chiến tranh.VĂN CHƯƠNG VÀ CƯỜNG ĐỘ TÂM TÌNHKhi một cảm xúc tràn ngập tâm hồn, một nỗi bàng hoàng làm con người mấttự chủ, một cơn phẩn nộ lay động đến thể xác, một nỗi tuyệt vọng dày vì mỏi mệttâm não, những khi ấy ta kinh nghiệm thấy không thể làm gì được ngoài sự đi langthang cho khỏa khuây, hay ngồi bất động cho nguội lạnh tâm tình, có khi cũng đậpphá để giải tỏa cơn khủng hoảng.Ta không thể làm văn chương nghệ thuật những lúc ấy.Làm văn chương là ngồi vào bàn viết. Làm thơ nếu không cần đến trang giấytrước mặt thì mớ ngôn ngữ chập chùng cũng ám ảnh trong đầu óc, có khi sự lựachọn từ ngữ hoàn thành nơi tiềm thức mà có khi cũng hoàn thành trong ánh sáng ýthức của ta. Cường độ tâm tình rất mạnh mẽ khi xúc động, làm sao ta có thể bìnhtĩnh để hết lòng vào vũ trụ ngôn ngữ nhằm diễn tả vũ trụ tâm hồn. Chỉ những khi tâmtình đã giảm cường độ bộc phát lúc ban đầu, cảm xúc chỉ còn là hoài niệm luyếntiếc, sự cuồng nộ chỉ còn là cặn bã trong tâm hồn, văn chương mới có dịp gợi lại tâmtình đã qua. Những bài thơ tình tuyệt vọng mà rất đẹp của Alfred De Musset chắcchắn không phải được sáng tác lúc Thi Sĩ thất tình. Chúng ta đã chứng kiến kẻ thấttình thật sự hóa thân trong thể xác thiểu não, thật khác xa ẩn dụ về cái chết bi hùngcủa con chim Condor trong thơ Alfred De Musset.Cuồng phong phẫn nộ không thể nào gào thét trong văn chương, lửa nhiệthuyết không thể nào bùng cháy trên từng trang giấy. Tất cả chỉ còn là những tìnhcảm nhẹ nhàng, những phơn phớt đìu hiu làm nên tác phẩm đẹp. Cố gắng đem cảmxúc mạnh vào nghệ thuật có thể thành công nơi ca khúc trình diễn, nhưng bằng từngữ im lìm của văn chương thì không dễ gây tâm tình bão táp.Ta thử so sánh thơ Hàn Mặc Tử trong hai thời kỳ lành mạnh và bệnh hoạn.Ngôn ngữ thi ca thời kỳ bệnh hoạn là hóa thân của máu mủ sượng sùng trên da thịtbệnh cùi. Có thể đây là một trường hợp rất thích đáng để chứng minh sự gắn liềngiữa ngôn ngữ và thực tế. Nhưng đối với ai thiên về mỹ cảm thì sự gắn liền thực tạivào nghệ thuật sẽ không có tác phẩm gọi là đẹp văn chương. Vì Hàn Mặc Tử muốnthực tại hóa cảm giác đau đớn của căn bệnh vào nghệ thuật mà thơ của ông ở thờikỳ này có giá trị cho nghiên cứu về tâm-bệnh-lý hơn là cho nghệ thuật.Có lẽ ta lạc hướng vào nghệ thuật khi muốn đem sự cuồng nộ vào ngôn ngữ.Sự nhảy múa mê sảng, kích động nhạc, những tảng màu tóe lửa của Vincent VanGogh, tốc độ điên cuồng của tài tử James Dean, đó mới là chốn giải bày lòng cuồngnhiệt, là nơi thích hợp cho giông b.o tâm tình. Còn văn chương thì không thể, một khi207 TRONG DÒNG CẢM THỨC VĂN HỌC MIỀN NAM