TRONG DÒNG CẢM THỨC VĂN HỌC MIỀN NAM PHÂN ... - Giao cảm

quá lớn đối với hạt hạ-nguyên-tử (subatomic particle) hay hạt căn nguyên(elementary particles), lãnh vực cực nhỏ mà vẫn phải được thực nghiệm của vật lýlượng tử. Có thể đầu sợi lông hay lòng bàn tay hay hạt cát sông Hằng chỉ là nhữngbiểu tượng để chỉ thế giới siêu hình không thể biểu hiện ra được cho thế gian biếtbằng thị giác, thính giác, cảm giác. Nghĩa là thế gian không thể thấu thị bằng huệnhìn, bằng trực giác siêu nghiệm, nên các nhà thơ phải dùng sắc tướng hữu hình đểám chỉ. Nhưng đối với người đạt tới tình trạng đốn ngộ hay gần kề đốn ngộ thì mớithấy cái đẹp siêu hình vô sắc tướng. Theo William Blake: Vũ trụ phản ánh trong mộtbông hoa, vô tận của không gian phản ánh trong lòng bàn tay, vô cùng của thời gianphản ánh trong khoảnh khắc một tiếng đồng hồ. Biết mênh mông như vậy mà khôngđược giải thích bằng vật lý cơ học lượng tử và vật lý vũ trụ thì siêu hình đó đối với tachỉ là dáng vẻ hữu hình, chỉ cảm được một cách nên thơ qua thị giác thính giác vàcảm giác, nghĩa là chỉ là sắc tướng mà ta tưởng đâu cũng đã tới trình độ thấu thị củabậc đại giác nói theo Đạo Phật, hoặc trực giác siêu nghiệm nói theo kiến thức Tâyphương. Vậy thì cơ học lượng tử và vật lý vũ trụ, dù rằng ta chỉ biết một cách kháiquát, cũng có thể giúp ta biết được mênh mông trong thế giới cực nhỏ như sau:Trong vòng 100 năm trở lại đây, các nhà vật lý đã quan sát và đã thực nghiệm kiểmchứng cho xác thực, thấy rằng nhiệt năng (sức nóng) không phải tăng hay giảm liêntục, mà theo từng bậc làm thành từng bước đổi thay (quan sát một thanh sắt khinung nóng hay để nguội dần). Từ nhiệt năng, quan sát đến quang năng, thấy ánhsáng cũng không đi theo luồng liên tục mà là từng hạt nối đuôi nhau. Hạt ánh sánghay hạt quang tử đó vừa là hạt vừa là sóng. Nhiệt năng, rồi quang năng, rồi cácnăng lượng khác (điện năng và các tia vũ trụ) cũng đều là hạt và cũng đi bằng lànsóng. Kỳ lạ thay khi vật chất vừa là hạt vừa là sóng, tức hai dạng hiện hữu tráingược nhau. Từng hạt là từng điểm, còn sóng là lan truyền, vậy tại sao lại đồng hiệnhữu.Đi sâu vào sự tìm hiểu hạt, mà hạt đây là nguyên tử, mới biết mỗi nguyên tửđược cấu tạo như một hệ thái dương thu lại cực nhỏ, gồm một nhân và những hạtelectron đánh vòng các quỹ đạo quanh nhân, khoảng cách giữa nhân với các quỹđạo electron cũng xa vời vợi như giữa mặt trời với các quỹ đạo hành tinh. Quả là cảmột thế giới trong lòng một hạt nhỏ. Ta đâu thể trực giác được như vậy. Phải nhờvật lý nguyên tử giải thích ta mới thấy mênh mông trong lòng một hạt cát. Nhưngnguyên tử cũng còn phức tạp, vì trong nhân nguyên tử lại gồm một cơ cấu nhữnghạt cực nhỏ mà cực nặng (trong khi những hạt electron nhẹ hều như những đámmây bay đánh các vòng quỹ đạo chung quanh nhân). Các quỹ đạo này không cốđịnh, nghĩa là các hạt electron không chỉ bay vòng vòng trên quỹ đạo dành riêng, màcó khi nhảy đến vòng quỹ đạo gần kề nhân, có khi nhảy ra thật xa trên một quỹ đạothuộc vòng rìa. Mỗi lần nhảy là mỗi lần tăng năng lượng hay giảm năng lượng, làmcho nguyên tử có cơ hội kết hợp với nguyên tử khác, hay tách rời nguyên tử khác.Năng lượng mà electron hấp thụ hay nhả ra chính là các hạt quang tử, các hạt ánhsáng. Sở dĩ ta nói hơi dài kiến thức khoa học vật lý cũng là cách để trở về thi ca nóivề đất trời mênh mông. Thi Sĩ đạo sĩ biết bằng trực giác, còn ta biết mênh mông nhờnhững giải thích vật lý lượng tử và vật lý vũ trụ. Vậy thì ta hãy tiếp tục hiểu thêm vềcác bước nhảy vô chừng của những hạt cực nhỏ. Vật chất, đại diện là hạt ánh sángvà các hạt năng lượng khác như điện tử, nhiệt năng, các tia vũ trụ, đều mang tínhmâu thuẫn vừa là hạt vừa là sóng. Vật chất có những bước nhảy tình cờ, vô chừng,xác xuất, bất định, không thể biết trước, không thể bắt một hạt electron đứng yên đểdụng cụ tinh vi quan sát, tốc độ và vị trí hạt electron hoán chuyển ngay tức khắc mỗilần bị quan sát. Thi Sĩ Đạo Sĩ nhờ huệ nhìn biết thực tại vô thường, có đó mà khôngđó, thế gian hư ảo. Nhưng ta được giải thích mới cảm nhận ra vẻ đẹp vũ trụ hư hư244 TRONG DÒNG CẢM THỨC VĂN HỌC MIỀN NAM