TRONG DÒNG CẢM THỨC VĂN HỌC MIỀN NAM PHÂN ... - Giao cảm

nghĩa, nhưng ta không đồng cảm, không thị kiến thấy mịt mùng năm tháng lùi sâutrong dĩ vãng.Ta lại đặt câu hỏi: Nếu ngoại giới không phải vào mùa Thu, trời đất khôngphơn phớt sương mù, khí hậu không mát lạnh, không phải là lúc nhàn du chạy xethảnh thơi trên xa lộ, liệu ta có cảm thấy mùa Thu mênh mông khi nghe các lời hátcủa Nhạc Sĩ Thanh Trang.Thiếu hoàn cảnh như vậy, quả là ta không cảm được mùa Thu. Giả dụ nhưlúc viễn hành trên vùng sa mạc ngút ngàn hay viễn du trên đại dương không bờ bến,thay vì mênh mông bao gồm chiều rộng và chiều cao thì ta chỉ cảm thấy một chiềubao la mà thôi. Còn nói gì khi ta cư ngụ nơi thị tứ chật hẹp, hẻm phố che khuất bầutrời xanh, thời tiết oi bức không phân biệt mùa: Ta sẽ thấy nhân giới vật lộn với khókhăn đời sống thay thế cho nhiên giới mênh mông của mùa Thu. Cho nên ngoại giớimùa Thu, từ ngữ nghệ thuật, và đời sống kinh tế của con người phải hòa điệu vớinhau.Ta lại đặt thêm câu hỏi chót: Nếu như lời hát mùa Thu mênh mông ta đã có,âm điệu lên cao và lan xa đã gắn liền, ngoại giới mênh mông đang ngoài kia, nhưngsức khỏe của ta đang suy sụp, liệu ta có cảm nhận được mùa Thu đang quay vềhạnh phúc. Chắc chắn là không. Vậy là thêm yếu tố tình trạng cơ thể của con người,có lành mạnh thể xác thì mới tiếp nhận những ca ngợi cuộc đời, tâm hồn mở cửa vềphía siêu hình cao xanh. Nếu quá suy sụp vì bệnh tật không hy vọng cứu chữa thìtâm hồn chỉ mở cửa về phía siêu hình thần bí hay huyền bí tùy theo tín ngưỡng tôngiáo, mong được phù hộ hay mong sớm về cõi vĩnh hằng.Đến đây, ta nên đi sâu thêm nữa vào phân tích cảm nhận mênh mông. Siêuhình mà ta gọi là cao xanh mênh mông như vừa trình bày ở đoạn trên chỉ là thứ siêuhình còn vướng mắc vào sắc tướng của thế giới hữu hình. Như người Maori thuộcsắc tộc Polynesian hiện cư trú tại Tân Tây Lan, họ có những triền núi chạy thoaithoải xuống biển dùng để thủy táng người quá cố. Họ cầu nguyện cho linh hồn ngườichết trở về cõi đời đời ở phía Tây Thái Bình Dương cách đó mấy ngàn hải lý, nơiphát xuất nguồn gốc tổ tiên tộc người Polynesian, truy ra họ đã hành trình di cư đếnđây từ bao Thế Kỷ trước. Cõi miền như vậy chỉ là triển khai từ bao la của đại dương.Cũng như cõi đời đời của vài tộc người khác triển khai từ mênh mông sa mạc, từbình nguyên thảo nguyên, từ bầu trời xanh ngàn thuở mây bay, từ những đỉnh caongàn năm tuyết trắng...Đó không phải mênh mông của thấu thị “ba ngàn cõi”, củatrực giác “bình minh khắp muôn trời”, của huệ nhìn. Đến nay, vật lý nguyên tử mớithấy quả là sự thật khi khám phá mỗi nguyên tử, thậm chí mỗi hạt hạ nguyên tử (vihạt) cũng có cấu trúc mênh mông như đại dương giữa các phần tử tạo thành, điềumà William Blake (Thi Sĩ Anh 1757- 1827) đã từng viết: “To see the world in a grainof sand/ And a heaven in a wild flower/ Hold infinity in the palm of your hand/ Andeternity in an hour”, và như Nhà Văn Mai Thảo (1927-1998) cũng đã từng diễn tảtương tự: “Sao không, hạt cát sông Hằng ấy/ Còn chứa trong lòng cả đại dương”.Rất tiếc người viết bài này không nhớ hết các câu thơ chữ Hán sau đây, không biếtrõ của vị Thiền Sư nào, và trích ra đây có sai sót chữ nào hay không. Nhưng nộidung thì không lầm, cũng đều là ý tưởng đi vào thế giới cực nhỏ như đầu sợi lông,như trong hạt cải, mà thấy mô hình tương tự của vũ trụ cực đại: “Càn khôn tận thịmao đầu thượng/ Nhật nguyệt bao hàm giới tử trung”. Hành trình vào cấu trúc hạt hạnguyên-tửcực nhỏ để thấy sự tương đồng về cách tạo thành của vũ trụ vô cùng, nóiđơn giản như vậy vì ta muốn giảm bớt việc phải dùng các từ ngữ khoa học chuyênmôn như cơ học lượng tử (quantum theory) và vật lý vũ trụ (astrophysics). Tránh đisâu vào lãnh vực quá thông thái, nhưng ta nhận thấy rằng “đầu sợi lông” hoặc “tronghạt cải” hoặc “trong hạt cát” qua lời thơ của các Thi Sĩ vẫn còn là thế giới hữu hình243 TRONG DÒNG CẢM THỨC VĂN HỌC MIỀN NAM