MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

E. Mali Kuralların Türleri
Uygulamada farklı şekillerde yer alabilen mali kuralların türlerini her
bir kural itibarıyla tek tek ele alarak incelemek mümkündür. Bu kurallar
içinde, literatürde en çok yer alanları arasında denk bütçe kuralı, bütçe
açığına, borçlanma miktarına ve borç stokuna sınır konulması kuralı ile
vergilendirmeye sınır konulması kuralı bulunmaktadır. Bu kurallar yanında
ise, nominal çapa uygulaması, para kurulu uygulaması gibi uygulamaları
olan ve dolaylı kurallar olarak anılan mali kurallar da kendini
göstermektedir.
1. Denk Bütçe Kuralı
Uygulamada en çok bilinen mali politika kuralı kamu gelirlerinin ve
kamu harcamalarının birbirine denk olmasını zorunlu kılan denk bütçe mali
kuralıdır. Söz konusu denklik, genel denge, cari denge veya operasyonel
denge şeklinde yıllık olarak tanımlanabileceği gibi, yapısal denge şeklinde
daha uzun dönemleri kapsayacak biçimde de tanımlanabilmektedir.
Denk bütçe ilkesinin avantajı, basit olmasıdır. Denk bütçe kuralı
basittir ve herkes tarafından kolayca anlaşılabilmektedir 137 .
2. Diğer Bütçe Sınırlamaları
Bütçe sınırlamaları, bütçe açığının hacmini sınırlandıran veya altın
kural uygulamasında olduğu gibi bütçenin bileşimini kayda bağlayan ya da
belirli düzeylerde bütçe fazlası verilmesini zorunlu sayan uygulamalardır.
Bütçe sınırlamaları ülkelerin mali gereksinimlerine göre farklılıklar
göstermektedir 138 .
3. Borçlanmaya Sınırlama
En eski ve fonksiyonel mali kurallar devlet borçlarına getirilen
yasaklamalar ve sınırlardır. Borçlanmaya getirilen sınırlamalar özellikle
finansmanın kaynağına (merkez bankasından borçlanmaya veya tüm iç
kaynaklardan borçlanmaya) ve borçlanan hükümetin ulusal veya yerel
yönetim olmasına göre tanımlanabilmektedir. Birçok gelişmiş ve gelişmekte
olan ülkelerde devletin, merkez bankasından doğrudan finansman yoluyla
borçlanmaları yasaklanmıştır 139 . Yine ülkemizde olduğu gibi diğer birçok
137 BUCHANAN – WAGNER, a.g.m., s.183.
138 VURAL, a.g.m., s.184.
139 KOPITS - SYMANSKY, a.g.e., s.25.
105