MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

Kamu kesimi içinde bulunan fonlar, teorik olarak, denk olmak
durumundadır. Diğer bir deyişle fonlar, fazla vermeyecekleri gibi açık da
vermezler. Zira fon mantığı, bütçe mantığından farklı olup, mevcut gelire
göre harcamalar ayarlanır. Fon oluşturulması, bir ya da birkaç gelir
kaleminin belirli bir harcamaya tahsis edilmesi demektir. Neticede, gelir
sağlandığı zaman ve sağlanabildiği kadar harcama yapılır, harcama miktarı
sağlanan geliri aşmaz. Türkiye’de fonların oluşturulması, bir yandan
bürokrasiyi, bir yandan da mali yargıyı atlamak amacına yöneliktir. Böyle
olunca, 1980 döneminde hem miktar hem de mali değer olarak hayli artmış
olan fonlar, ikinci bir bütçe işlevini görür hale gelmiştir. Fonlar, tahsis
ilkesine göre kurulmuş bir tür mali araç olmaktan çıkmış, fonlararası
aktarmalar ya da fonlardan bütçeye aktarmaları da içeren ve borçlanan bir
mali araca dönüşmüştür 56 . Ülkemizde 1980 sonrasında bütçe dışında yeni bir
gelir kaynağı olarak görülüp sayıları artan fonlar, son yıllarda
gerçekleştirilen yasal düzenlemelerle çoğunluk itibarıyla bütçe içine alınmış
ya da tasfiyeye tabi tutulmuştur.
Türkiye’de mali disiplinsizliği oluşturan ve özellikle 80 sonrası
dönemde sayıları gittikçe artarak eleştiri hedefi olan konulardan birisini
bütçe dışı fonlar oluşturmaktadır.
1999 yılında uygulamaya konulan “Ekonomik İstikrar Programı”nda
da tasfiye edilmesi gereken fonların belirlenerek 2001 yıllarında kademeli
olarak tasfiye edilmeleri ve yeni fonlar oluşturulmaması öngörülmüştür. Bu
çerçevede, 2000 yılında Maliye Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı ve
Hazine Müsteşarlığı’nca müştereken yapılan çalışmalarla ilk aşamada,
kuruluşundan itibaren hiç işlememiş, zamanla fonksiyonunu kaybetmiş,
bütçeye gelir sağlamayan, kaldırılması halinde uygulamada boşluk
yaratmayacak fonlar tespit edilmiş ve 25 bütçe içi, 2 bütçe dışı toplam 27
fonun tasfiyesi tamamlanmıştır. 2001 yılında iki aşamada yapılan çalışmalar
neticesinde, 36 bütçe içi, 6 bütçe dışı toplam 42 fonun tasfiyesine ilişkin
yasal işlemler tamamlanmıştır. Bu fonlar 01.01.2002 tarihi itibarıyla tasfiye
edilecek olup faaliyetlerine 2001 yılının sonuna kadar mevcut mevzuat
hükümleri doğrultusunda devam edeceklerdir. 2000 ve 2001 yıllarında
yapılan yasal düzenlemeler çerçevesinde, toplam 69 fonun tasfiyesi
tamamlanmış olup Dünya Bankası kredilerinin kullandırılmasında ihtiyaç
56 İzzettin ÖNDER – Hülya KİRMANOĞLU – Yeşim KARTALLI, Kamu Açıkları ve
Kamu Borçları, Türk Harb-İş Sendikası, Ankara, Ocak-1995, s.7.
323