MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

Anayasal iktisat, teorinin kurucusu olarak kabul edilen James M.
Buchanan tarafından şu şekilde tanımlanmaktadır 25 :
“Anayasal iktisat; zıt ve benzer yönleri ortaya koyan karşılaştırmalar
yaparak, ekonomik ve politik birimlerin tercihlerini ve faaliyetlerini
sınırlayan alternatif yasal, kurumsal, anayasal kural setlerinin, yani
ekonomik ve politik birimlerin normal tercihlerinin yapıldığı çerçeveyi
belirleyen kuralların işleyiş özelliklerini açıklamaya çalışır.”
Anayasal İktisat Teorisi ilgilendiği konular açısından ele alındığında
yeni ve farklı bir bilim dalı olarak nitelendirilemez. Esas itibarıyla Anayasal
İktisat, Klasik Politik İktisat’ın yeniden ve çok genel düzeyde canlanması
olarak kabul edilmektedir. Ekonomik hayatın sıkı bir biçimde devlet
tarafından yönlendirildiği Merkantilist rejime bir tepki olarak doğan Klasik
Politik İktisat’ın temel amacı, bir politik yönlendirme olmaksızın piyasaların
nasıl çalışacağını anlamak ve açıklamaktır 26 .
Ekonomik Anayasanın kapsamı içinde devletin ekonomik hak, yetki,
görev ve sorumlulukları ve bireylerin ekonomik hak ve özgürlükleri
belirlenmiştir. Buna göre devletin ekonomik hak, yetki, görev ve
sorumlulukları;
- Devletin Ekonomik Hak ve Yetkileri: Bütçe yapma hakkı ve yetkisi,
vergileme hakkı ve yetkisi, para basma hakkı ve yetkisi, borçlanma hakkı ve
yetkisi.
- Devletin Ekonomik Görev ve Sorumlulukları: Kamusal malların arz
edilmesi, dışsal ekonomiler ve dışsal eksi ekonomilerin düzenlenmesi, içsel
ekonomilerin söz konusu olduğu üretim faaliyetlerinde düzenleme
yapılması, rekabetçi piyasaların düzenlenmesi ve teşviki, ekonomik büyüme
ve kalkınmanın sağlanması, uluslararası ekonomik ilişkilerin düzenlenmesi,
ekonomik istikrarın ve adil bir gelir dağılımının sağlanması vb. olarak ortaya
konulabilir.
Ekonomik Anayasa kapsamı içinde yer alan bireylerin ekonomik hak
ve özgürlükleri de şu şekilde belirlenmiştir: Sosyal güvenlik hakkı, sağlıklı
yaşam hakkı, eğitim ve öğrenim hakkı, gelir dağılımının iyileştirilmesi
hakkı, tekellerden korunmayı isteme hakkı, mülkiyet ve miras hakkı ve
25 James M. BUCHANAN, Kamu Tercihi ve Anayasal İktisat, (Yayına Hazırlayanlar:
Aytaç EKER-Coşkun Can AKTAN), Aklıselim Matbaası, İzmir, 1991, s.282.
26 SAVAŞ, a.g.e., s.40.
130