MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

Yukarıda yer vermeye çalıştığımız eleştiriler de göstermektedir ki,
anayasal denk bütçe ilkesinin en çok tartışıldığı ABD ve Kanada’da bu
kurala yönelik olarak ciddi eleştiriler yapılmaktadır. Bu eleştiriler dışında
katı kural olması nedeniyle durgunluk dönemlerinde esnek bütçe politikasına
izin vermemesi, savaş yıllarında bütçe ayarlamaları yapılmasına izin
vermemesi gibi nedenler de literatürde ifade edilen diğer dezavantajardan bir
kısmıdır.
Anayasal denk bütçe karşıtlarınca denk bütçe uygulaması gibi katı
bütçe kuralları yerine alternatif bir yaklaşım olarak, daha esnek kuralların
uygulanması önerilmektedir. Örneğin, savaş, doğal afet, ani talep daralmaları
gibi olağanüstü durumlarda katı kurallar uygulanmayabilir. Ancak bu tür bir
esneklik tanındığında, olağanüstü durumların açıkça tanımlanması ve izleme
mekanizmalarının kurulması zorunludur. Kural mı, ihtiyarilik mi
tartışmasında, kuralların basit olması gerektiği, kurallar karmaşıklaştıkça
beklenen amaçların gerçekleşmediği bilinmektedir. Çünkü karmaşık
kuralların kolaylıkla delinebildiği, sonuçta faydasız bir hal aldıkları ifade
edilmektedir. İkinci bir örnek olarak, her yıl denk bütçe uygulamak yerine,
belirli bir zaman döneminde (örneğin, 3-5 yıllık bir zaman diliminde)
dengenin sağlanması kurala bağlanabilir 136 . Bu takdirde, belirli bir yılda
ortaya çıkan bütçe açığının, ilerleyen yıllarda kapatılabilmesi sağlanmış
olacak ve ayrıca bütçe açığına başvurmaya yol açan olağanüstü durumlar
ortadan kalkarak bu durumların ekonomi üzerinde oluşturacağı olumsuz
etkilerden en az zararla çıkılmış olabilecektir.
3. Türkiye’de Anayasal Denk Bütçe Kuralının Uygulanabilirliği
Yukarıda ayrıntısıyla ifade etmeye çalıştığımız ve çalışma konumuz
itibarıyla da özellikle mali disiplinin sağlanması açısından Anayasal İktisat
taraftarlarınca yapılan önerilerden birisi, Türkiye’de “Anayasal denk bütçe”
ilkesinin uygulamaya konulması ve bu suretle devletin gelirleri kadar
harcama yapmasının sağlanarak mali disiplinin hedeflenmesidir. Elbette, bir
ülkenin olağan kamu gelirleri ile kamu harcamalarını finanse edebilmesi ve
bunun sonucunda bütçenin denk olarak kapatılması, vergi yükünün çok ağır
olmaması şartıyla özellikle vatandaşlar tarafından oldukça arzu edilen bir
durum olabilir. Ancak, Türkiye’de Anayasal temelde denk bütçe ilkesinin
uygulamaya konulabilmesi için bir takım kriterlerin de mevcut olması
136 MOĞOL, a.g.m., s.411.
413