MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

Hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkeler açısından mali disiplini
olumsuz yönde etkileyen pek çok etken mevcuttur. Bu etkenlerin bir kısmı
kamu gelirlerini azaltıcı yönde etkide bulunurken, bir kısmı da kamu
harcamalarını artırıcı yönde etkide bulunmakta, bir kısmı da her iki yönlü
etkiye sahip olmaktadır.
1. Gelişmiş Ülkelerde Mali Disiplinsizliğin Başlıca Nedenleri ve
Boyutları
Kamu kesimi açıkları, dolayısıyla bunun sonucunda ortaya çıkan mali
disiplinsizlik, günümüzde hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerin
karşılaştıkları bir sorundur. Ancak, kamu kesimi açıklarının nedenleri
irdelendiğinde, gelişmekte olan ülkeler ile gelişmiş ülkeler arasında bazı
farklılıkların olduğu görülmektedir 91 : Gelişmiş ülkelerde son otuz yılda
bütçe açıklarına neden olan başlıca faktörler, sosyal güvenlik harcamaları,
kamu hizmetlerinden faydalananların sayısının hızla artması ve kamusal
hizmetlerden faydalanmanın doğal ve devlet için zorunlu bir görev olarak
algılanması, yapısal işsizliğin ortaya çıkması ve verimlilik artışında görülen
gerilemedir.
Gelişmiş ülkelerde mali disiplinsizliğin nedenleri dönemler itibarıyla
değişebilmektedir. Gelişmiş ülkelerde Kamu Kesimi Finansman Açıkları
(KKFA) içinde en önemli yeri alan bütçe açıkları; İkinci Dünya Savaşı
sonrasında gözlenen çok kuvvetli ekonomik büyümenin ilk uzun döneminde
yıllara ve ülkelere göre değişen nispeten zayıf ve çok defa enflasyonist
etkiye yol açmayacak ve tatmin edici bir tasarruf oranı sayesinde kolayca
kapatılabilecek şekildedir. 1970’li yılların ortasından itibaren ise, bütçe
açıklarındaki hızlı artışla birlikte kuvvetli bir enflasyon, düşük bir ekonomik
büyüme, artan işsizlik ve kamu borçlanmasında yükselişle karşılaşılmıştır 92 .
Gelişmiş ülkelerde kamu kesimi açıklarının artmasına yol açan
nedenleri özetle dört grupta toplamak da mümkündür 93 :
- Büyüme hızının düşmesi,
- Kamu otoritelerinin uyguladıkları politikalar,
91 ŞEN - SAĞBAŞ, a.g.e., s.23.
92 Kâmil TÜĞEN, “Bütçe Açıkları, Finansmanı ve Sonuçları (Gelişmiş Ülkeler Yönünden Bir
Değerlendirme)”, Dokuz Eylül Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt:6, Sayı:2, Yıl:1991, s.97.
93 Sinan SÖNMEZ, “Bütçe Açığının Finansmanı ve Enflasyon”, ODTÜ Gelişme Dergisi,
Sayı: 21, Cilt: 4, 1994, s.584.
65