MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

ölçümlerde bile, kamu mali aracıları, finansman acenteleri olarak önemli role
sahip olmaları nedeniyle, çoğunlukla hesaba katılmamaktadırlar. Bazen bu
aracılar (özellikle Merkez Bankası) “yarı-mali açık (quasi-fiscal deficit)”
olarak ifade edilen büyük kayıplarla çalışmaktadırlar. Bu kayıplar
çoğunlukla, merkez bankasının özel bankaların portfolyo veya döviz kuru
kayıplarını üzerine alması nedeniyle veya merkez bankasının doğrudan
sübvansiyonel borç vermeyi taahhüt etmesi nedeniyle kaynaklanmaktadır.
Kamu mali aracılarının açıkları, diğer kamu birimlerinin açıklarına benzer
makroekonomik etkilere sahiptir ve bu nedenle söz konusu açıkların da
genel KKBG ölçümünde içerilmesi gerekir. Uygulamada ise, bu tür kayıplar
çoğunlukla görmemezlikten gelmek için çok büyük miktarlarda olmadıkça
ihmal edilmektedir 60 .
Bir ülkede Merkez Bankası ve/veya diğer kamu bankaları tarafından
girişilen bazı faaliyetler nitelikleri itibarıyla parasal bir işlem yerine mali bir
işlem niteliği taşımaktadırlar. Bu işlemler, bir vergileme, sübvansiyon ya da
doğrudan transfer niteliği taşıdıkları halde, bir “kamu mali işlemi” şeklinde
yer almamaları ancak özü itibarıyla bu işlemlere benzer makroekonomik
sonuçlar yaratmaları sebebiyle de, “yarı mali işlemler” olarak ifade
edilmekte olup, bu tarz işlemler sonucunda oluşan kuruluş zararları,
nihayetinde bütçeden karşılanmak zorunda kalınan maliyetler olarak
karşımıza çıkmaktadır 61 .
Yarı mali işlemlerin de ele alınmasıyla oluşan bu yeni açık kavramını
aşağıdaki şekilde formüle edebiliriz:
Yarı Mali İşlemlerin Dikkate Alınmasıyla Oluşan KKBG = KKBG
(Bütçe Açığı veya Fazlası) + Yarı Mali İşlemlerin Kamu Kaynakları
Üzerinde Meydana Getirdiği Ek Yük
Bütçe açığının daha doğru olarak ölçülebilmesi için, yarı mali
faaliyetleri gerçekleştiren kuruluşların kâr ve zararlarının da bütçe açığı
ölçümüne dahil edilmesi ciddi önem taşımaktadır. Örneğin; merkez
bankasının kâr etmesi ve elde edilen bu kârın tamamının devlete transfer
edilmesi durumunda ya da yarı mali işlemlerin tamamının muhasebe
kayıtlarına geçmesi halinde, bankanın gerçekleştirdiği yarı mali faaliyetler
60 THE WORLD BANK, a.g.r., s.56.
61
Emin DEDEOĞLU, Ferhat EMİL, Can M. ERDEM, “Kamu Mali Mevzuatının
Uygulanması ve Saydamlığı Üzerine Gözlemler, Bütçe Kanunları Mali Disiplini Ne Ölçüde
Sağlıyor?”, içinde Kamu Maliyesinde Saydamlık, TESEV Yayınları, İstanbul, 1999, s.31.
50