MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

konulmuştur.
b. Anayasalarda Bütçe Hükümleri
Osmanlı İmparatorluğu, anayasa benzeri yapıtların ardından gerçek
manada ilk ve son anayasasına 1876 yılında çıkarılan Kanun-i Esasi ile
kavuşmuştur. Bu anayasada hakimiyet “padişah”ta iken, Osmanlı Devletinin
yıkılışının ardından, Mustafa Kemal ATATÜRK’ün önderliğinde başlatılan
Kurtuluş Savaşı mücadelesi çerçevesinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin
açılması ile birlikte bundan sonra hazırlanan tüm anayasalarda hakimiyet
“millet”e intikal etmiştir. Bu anayasaları da sırasıyla ele alarak, her birinin
içerdiği bütçe hükümlerini inceleyebiliriz:
(1) Kanun-i Esasi’de Bütçe Hükümleri
Türkiye’de bugünkü manası ile bütçe hakkı ilk defa 23 Aralık 1876
tarihli Kanun-i Esasi’de kabul edilmiş bulunmaktadır. Toplam 119
maddeden oluşan Kanun-i Esasi, Osmanlı İmparatorluğu’nun gerçek manası
ve şekliyle ilk anayasasını oluşturmaktadır. Kabul edilen bu Anayasada,
bütçe tasarısının hükümet tarafından hazırlanarak seçimle belirlenen mecliste
incelenmesi ve onaylanması benimsenmiştir. Kanun-i Esasi içinde yer alan
ve devlet bütçesi ile ilgili olan madde numaraları ise şu şekildedir: Gelir
Maddeleri; 20, 24, 25, 36, 80, 96, 97, 98, 105; Gider Maddeleri; 63, 64, 76,
80, 97, 98, 101, 105; Bütçe Maddeleri; 64, 80, 97, 98, 99, 100, 101, 102,
103, 104, 105, 106, 107. Gelir ve gider maddeleri ağırlıklı olarak usule
yönelik maddelerdir. Bütçe maddeleri ise, usul, kesinhesap ve bütçe
kontrolüne yönelik hükümler içeren maddelerdir.
Bütçenin hukuki ve siyasi yapısını belirleyen ve 1876 yılında kabul
edilen Kanun-i Esasi ile “vergi ödevi, bütçenin hazırlanması, görüşülmesi,
uygulanması, denetimi, kesin hesap ve Sayıştay” konularında yapılan
düzenlemelere ait temel hükümlere günümüz Türkçesine en yakın biçimiyle
aşağıda yer verilmeye çalışılmıştır 88 :
“Madde 20- Yasalaşan vergiler, özel düzenlemelere göre, bütün
uyruklar arasında herkesin gücü oranında tarh ve tevzi olunur.
“Madde 24- Zoralım, angarya ve cerime yasaktır. Fakat, savaş
zamanında usulüne uygun olarak belirlenecek vergiler ve yaratılacak
88 Cevdet ATAY, Karşılaştırmalı Türk Anayasaları (Değişme ve Gelişme), Ekin Kitabevi
Yayınları, Bursa, 1997, s.71, 208, 209, 211.
359