MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

gerekse tahsili, memur maaşlarının nizama bağlanması yönünde
düzenlemeye gidilmesi ve bunlara ilaveten, can, ırz, namus masuniyeti
(dokunulmazlığı) ve rüşvetin kaldırılması öngörülmektedir. Bu hususların
gerçekleştirilmesini teminen, mali, idari, askeri ve adli ıslahatın yapılması
söz konusu fermanda şart koşulmaktadır. Gülhane Hatt-ı Hümayunu’nda
öngörülen mali ıslahat kapsamında, 1855 yılında “Hazine-i Celile Muvazene
Defterinin Sureti Tanzimine Dair Nizamname” tatbik mevkiine konulmuş ve
bütçeler bu esasa göre yapılmıştır 80 . Bu nizamname ile bütçenin idari bir
belge olarak önemi arttırılmıştır. 13 maddelik bu kısa tüzükte
(nizamnamede) bütçe kelimesi yerine “Muvazene Defteri” deyimi
kullanılmıştır 81 . Söz konusu nizamname hakkında biraz daha geniş bilgiye
ileride yer verilecektir.
1839 yılında Gülhane Hatt-ı Hümayunu’nun ilan edilmesiyle birlikte,
vergilemede iktidar ve ılımlılık ilkeleri kabul edilerek, vergilerin herkesin
ödeme gücüne göre alınmasının kabul edilmesine ilaveten ayrıca, padişahın
harcamaları ile devlet harcamalarının birbirinden ayrılması öngörülmüştür 82 .
Gülhane Hattı Hümayunu’nda açıklanan hükümler dışında bütçe denkliğine
yönelik olarak her hangi bir hükme yer verilmemiştir.
(3) Islahat Fermanı’nda Bütçe Hükümleri
Kırım Savaşı’nı takiben hazırlanan Paris Antlaşması’nın
imzalanmasından önce, Osmanlı ülkesinde yaşayan Ortodoksların hukukunu
koruma konusunda ortaya çıkan Rus müdahalesini ve bununla ilgili istekleri
önlemek amacıyla, 18 Şubat 1856 tarihinde Müslümanlarla gayrimüslimlerin
eşitliği ve tebaanın haklarını teyit eden Islahat Fermanı yayınlanmıştır. Bu
ferman, barıştan sonra yeni bir Avrupa kurulacağını, Osmanlı Devletinin
yeni Avrupa düzeninde yer alması için reformlar yapması gerektiğini ifade
eden Avrupa devletlerince hazırlanıp Osmanlı Devletince ilan edilmiştir 83 .
Islahat Fermanı da bir anayasa niteliğindedir. Islahat Fermanı’nın
ardından gerçekleştirilen mali alandaki çeşitli yenilikler de, halk yararına
80 BAYIR, (1993b) a.g.e., s.19.
81 Metin MERİÇ, “Osmanlı Bütçe Sistemi”, D.E.Ü. İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt:8, Sayı:1, 1993,
s.239.
82 Özlem ÖZKIVRAK – Dilek DİLEYİCİ, “Bütçe Anlayışındaki Değişim Süreci: Denk Bütçe
İlkesinin Erozyonu ve Açık Bütçe Politikası”, Kamu Tercihi ve Anayasal İktisat Dergisi,
Yıl:1, Sayı: 3, Temmuz-Ağustos-Eylül 2001, s.96.
83 ÖNER, a.g.e., s.268.
357