MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

görülen nakit açığı bütçe dengesine, tahakkuk etmiş fakat gerçekleşmemiş
gelir ve harcamalar “net emanet ve avans” olarak ilave edilerek dikkate
alınmış olur 54 .
Nakit açığı (cash deficit), bir mali yıl boyunca yapılan nakdi ödemeler
ile fiilen elde edilen kamu gelirleri arasındaki harcamalar lehine olan farkı
ifade etmektedir 55 . Türkiye açısından bu kavramı ele aldığımızda ise,
başlangıçta nakit açığının konsolide bütçe açığından farklı olduğunu
belirtmek gerekmektedir.
Konsolide bütçe dengesi, konsolide bütçe gelir ve harcamaları
arasındaki fark olarak ifade edilirken, nakit dengesi bütçe dengesinden farklı
bir kavramdır. Nakit dengesine ulaşabilmek için öncelikle Bütçe Emanetleri
ve Avanslardaki gelişmeler dikkate alınmalıdır. Bütçe emaneti kavramı, mali
yılsonuna kadar verile emrine bağlanmış fakat henüz alacaklıya ödenmemiş
tutarları ifade etmektedir. Dolayısıyla bütçe dengesinde harcamalar içinde
gözüken bu tutarlar nakit dengesinde tersine fon yaratıcı kaynaklara
dönüşmektedirler. Emanet hesapları miktar yönüyle şişkin olduğu sürece,
Nakit Dengesi ile Bütçe Dengesi arasında gelir yönünden Nakit Dengesi
lehine bir fark ortaya çıkmaktadır. Bu geçici fark ise, emanete alınan paralar
ödendiği zaman bir borç ödeme etkisi yaparak ortadan kalkmaktadır 56 . Bütçe
uygulamamız içinde ağırlıklı olarak Müteahhit Avansları, Mutemet
Avansları ve Yolluk Avansları şeklinde yer alan avanslardan bütçe nakit
dengesi açısından önem taşıyan türü Müteahhit Avanslarıdır. Müteahhit
avansları, taahhüt tutarının üçte birine kadar Bakanlar Kurulu’nca
kararlaştırılan oranlarda, hizmet yerine getirildikçe mahsubu yapılmak üzere,
müteahhitlere, teminat karşılığı peşin olarak verilen avanslardır. Bu özelliği
ile avanslar, nakit dengesini bozdukları için, bütçe açığının da bir unsuru
olmaktadır.
Yapılan açıklamalar doğrultusunda Türkiye uygulamasında nakit
açığının hesaplanması için, konsolide bütçe açığından bütçe emanetlerinin
çıkarılması ve bu sonuca da avansların (müteahhit avansları gibi) eklenmesi
gerekmektedir. Bu işlem aşağıdaki şekilde formüle edilmektedir.
54 ÖNDER ve diğerleri, a.g.e., s.15.
55 ŞEN - SAĞBAŞ, a.g.e., s.13.
56 BERKSOY, a.g.t., s.148.
48