MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

Nakit Açığı = Konsolide Bütçe Açığı – Bütçe Emanetleri + Avanslar
veya
Nakit Açığı = Konsolide Bütçe Açığı + Avanslar – Bütçe Emanetleri
Bu formülden anlaşılacağı üzere, bütçe emanetleri nakit açığını
küçültürken, avanslar ise nakit açığını büyütmektedir. Örneğin, müteahhit
avansları, hakediş gerçekleşmeden yapılan ödemeler olmaları nedeniyle
nakit dengesini bozarak, açığı şişirmektedir. Diğer yandan bütçe emanetleri
ise, geçici fon etkisi yaratarak açığın olması gerekenden daha küçük
hesaplanmasına yol açmaktadır 57 . Bütçe emanetlerinin geçici olarak bütçe
açığını küçültebilme etkisi, bu emanetlerin hak sahiplerine ödenmesiyle
birlikte ortadan kalkmaktadır.
Devlet muhasebe sisteminde tahakkuk esasının geçerli olması halinde
ifade edilebilen Tahakkuk Açığı (accural deficit) ise, kamu kesimi
işlemlerinin bilfiil gerçekleşip gerçekleşmediğini göz önüne almadan, mali
yıl içinde devletin kullanması gereken gerçek kaynakları belirlemeye
çalışmaktadır 58 . Dolayısıyla, nakit esasına göre açık hesaplaması yapılırken,
bir mali yıl içinde kamu kesiminin sadece nakit ödemesi yaptığı harcamalar
ile gerçekleşen nakit gelirleri göz önüne alınırken; tahakkuk esasına göre
açık hesaplamasında ise, işlemler sırasında gerçekten bir nakit ödemesi
yapılıp yapılmadığına bakılmaksızın kamu kesimine ait olan kullanılabilir
kaynakların tespit edilmesi ve maliye politikalarının sonuçlarının
görülebilmesi amaçlanmaktadır. Bu durumda örneğin, amortisman giderleri
tahakkuk esasına göre hesaplanan kamu dengesinde yer alırken, nakit
dengesinin hesaplanmasında ise dikkate alınmayacaktır 59 . Sonuç olarak,
tahakkuk açığının nakit açığından daha geniş kapsamlı bir kavram olduğunu
da burada ifade edebiliriz.
e. Yarı Mali Açık
Toplam kamu sektörünün; merkezi yönetimi, il ve belediye
yönetimlerini, merkezi olmayan birimleri ve kamu işletmelerini içermesi
gerekir. Geleneksel açık ölçümleri, çoğunlukla sadece merkezi hükümeti
kapsamaktadır. Bu ise, diğer kamu birimleri büyük çapta açıklar veya
fazlalarla çalıştığı zaman çok yanıltıcı bir manzara sunmaktadır. Kapsamlı
57 ŞEN - SAĞBAŞ, a.g.e., s.13.
58 BLEJER – CHEASTY (1991), a.g.m., s.1649.
59 TURHAN, a.g.e., s.7.
49