MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

Tablo 45 ve 46’nın genel bir değerlendirilmesi yapıldığında her bir
fonun, kaynak ve ödemelerinin yıllar itibarıyla dalgalı bir seyir izlediği
dikkatleri çekmektedir. Bir sene fazla veren bir fon bir sonraki sene büyük
miktarda açıklarla karşı karşıya kalabilmektedir. Söz konusu rakamsal
değişiklikler, fonların hem idari hem de mali disiplinden ne kadar uzak
hareket ettikleri ve keyfi uygulamalara tabi tutulduklarının da bir göstergesi
niteliğinde sayılabilir. Tablolardaki veriler bir bütün olarak
değerlendirildiğinde özellikle 1999 yılına kadar devamlı açık verdikleri ve
daha sonra 2000 yılından itibaren ise dalgalı da olsa fazla vermeye
başladıkları görülmektedir.
6. Döner Sermayeli Kuruluşlar
Türk Kamu Mali Yönetiminde, bugünkü anlamda döner sermayeli
işletmeler, 26.5.1927 tarih ve 1050 sayılı “Muhasebe-i Umumiye
Kanununun” 49 uncu maddesi ile hukuksal bir düzenlemeye tabi tutulmuş ve
o tarihten sonra sayıca çoğalarak çok değişik alanlarda faaliyette bulunmaya
başlamışlardır. Bugün gelinen noktada bu işletmeler, devletin temel kamu
hizmet ve görevlerinin yürütülmesi sırasında bir ihtiyaç olarak
görülmektedir. Bu işletmeler aracılığı ile ticari, sınai, tarımsal, kültürel ve
mesleki faaliyetler yapılabilmekte, böylece boş olan bir kapasite
kullanılmakta, belli bir talep karşılanmakta, ayrıca da devlete ek bir gelir
sağlanmaktadır. Böyle olunca, bu işletmelerin kuruluş amaçları da bir
yönüyle kamu hizmeti amacına, bir yönüyle de gelir elde etme amacına
dönük bir görünüm arz etmektedir 58 .
Döner sermaye işletmeleri uygulamada birlik ilkesini bozan
uygulamalardan bir diğerini oluşturmaktadır. Yürürlükten kaldırılan
MUK’nun 49. maddesine göre, “Genel bütçe içinde yönetilen sınai ve ticari
kurum ve idarelerin ilk madde ve malzeme alım bedelleri ile uzman ve işçi
ücretleri, döner sermaye adıyla bütçelere konulan ödenekler ile karşılanır ve
ödenir. Bu kurum ve idarelerin döner sermaye ödeneklerinden kullanılmayan
tutarlar, yıl sonunda yok edilir; kullanılan sermayeden doğan gelir fazlaları
da gelir yazılır”. Esasen döner sermaye işletmesi kurmak, genel bütçeli
idareler için söz konusu olmakla birlikte, katma bütçeli idareler de kuruluş
kanunlarına dayanarak döner sermaye işletmeleri kurmuşlardır 59 . Bu şekilde
58 DPT (2000), a.g.r., s.31-32.
59
TÜĞEN, a.g.e., s.85-86.
331