MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

Bütçe kanunu, hükümetlerin kendilerine emanet edilen kamu
kaynaklarını nasıl harcayacaklarına ilişkin taahhütlerini ve vatandaşlara
götürmeyi taahhüt ettikleri hizmetleri içeren bir mukavele niteliği de
taşımaktadır. İlkesel olarak bütçenin, bir mali yıl içinde kullanılan veya
kullanılması taahhüt edilen bütün kamu kaynaklarını kapsaması gereklidir.
Ancak, zaman içinde bazı kamusal faaliyetler bütçenin kapsamı dışına
çıkmıştır 2 . Böyle bir gelişme aynı zamanda bütçe birliği ilkesini de
zedelemiş ve mali disiplinin bozulmasında etkili olmuştur. Son yıllarda çoğu
ülkeler, kamu maliyesi açısından kaybettikleri mali disiplinin yeniden tesis
edilmesi amacıyla çeşitli mali reformları uygulamaya koyma hususunda
zorunluluk hissetmekte ve bu kapsamda mali disiplinsizlikle karşı karşıya
olan ülkeler kendi ekonomik ve mali yapılarına uygun olan mali reformları
diğer politika araçları ile uyumlu olarak yürürlüğe koymaya çalışmaktadırlar.
Bu kapsamda, mali disiplinsizlik konusu ile birbirine bağlantılı olan bütçe
açıkları ve ölçüm yöntemleri hakkında bilgi vermeden önce, mali disiplin ve
bütçe denkliği kavramları üzerinde durmak önem taşımaktadır.
A. Mali Disiplin Kavramı
Mali disiplin kavramını en geniş tanımlamayla, bir devletin kamu
maliyesi kapsamında kamu gelir ve giderlerinin birbirine denkliği, yani bir
mali yıl içinde kamu gelirlerinin kamu giderlerini finanse edebilmesi
şeklinde ifade edebiliriz. Ancak ülke uygulamaları, en gelişmiş ülkelerde
bile bütçe gelir ve giderlerinin tamamen birbirine denk olduğu dönemlerin
oldukça nadir olduğunu göstermektedir. Dünyanın önemli ülkelerinden
Amerika Birleşik Devletleri bile, bütçe açıkları sorunuyla karşı karşıyadır.
Özellikle sosyal refah devleti kavramının ön plana çıkması ve bu yönde
kamu ekonomisinde meydana gelen gelişmelerin de etkisiyle kamu
harcamalarında yaşanan artışlar kamu gelirlerinde sağlanamamış ve bunun
sonucunda bütçe açıklarının oluşması ve dolayısıyla mali disiplin
kavramının zarar görmesi gündeme gelmiş bulunmaktadır.
Kamu gelir ve giderleri arasında kamu gelirleri aleyhine oluşan açıklar
nedeniyle ortaya çıkan mali disiplinsizliğin bir ülkenin ekonomik ve mali
yapısı için çok ciddi bir sorun olarak algılanabilmesinde bu disiplinsizliğin
boyutları da önem taşımaktadır. Örneğin, Avrupa Birliği ülkeleri için mali ve
parasal disiplin hedefini gerçekleştirmek amacıyla belirlenen Maastricht
2 T.C. SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI, 1997 Yılı Hazine İşlemleri Raporu, Ankara, Ekim 1998,
s.13.
6