MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

mahalli idareler tarafından sunulmaktadır. Mahalli idareler ise, il özel
idareleri, belediyeler ve köylerden meydana gelmektedir. Büyük kentlerin
ortaya çıkardağı yerleşim sorunlarını daha kolay çözmek amacıyla farklı bir
yönetim modeli olarak büyükşehir belediyeleri de ortaya çıkarılmıştır.
Ülkemizde mevcut olan bu mahalli idare birimlerine görevleri ile orantılı
olarak çeşitli gelirler de tahsis edilmiştir. Ancak, merkezi devlet bütçesinin
çeşitli nedenlerle açık verdiği gibi, mahalli idare bütçeleri de kendi içinde
zaman zaman dengesizlikler yaşayabilmekte ve bu dengesizlikler sonucunda
mahalli idare birimleri (özellikle belediyeler) borçlanmayı bir finansman
kaynağı olarak kullanabilmektedirler. Türkiye’de mahalli idarelerin
borçlanmaya yönelmesinin temel nedenleri olarak; mali yıl içinde gelir ve
gider dengesizliğinin giderilmeye çalışılması; altyapı yatırımlarının
finansmanı; mevcut kaynakların rasyonel kullanılamaması ve hızlı kentleşme
sonucunda kentsel hizmetlere olan talebin artış göstermesi sayılabilir.
Sayılan nedenler sonucunda mahalli idare birimlerinin gelir–gider dengeleri
negatif olduğunda bütçe açıkları ortaya çıkmakta ve iç ya da dış borçlanma
kaynaklarına başvurulmaktadır. Zaman içinde artan borç yükünden ise,
toplam kamu mali disiplini de olumsuz yönde etkilenmektedir.
Yerel yönetimlerin mali kaynaklar açısından merkeze bağlı olması iki
olumsuz sonuca yol açmaktadır. Bu olumsuzluklardan ilki; merkezi
yönetimin (siyasi iktidar), bakanlıklarca kullanılan fonlardan ve
ödeneklerden kaynak aktarırken siyasal ayırımlar yapmalarıdır. Böyle bir
tutum, siyasal ve toplumsal yozlaşmaya da zemin hazırlamaktadır. Diğer
önemli olumsuzluk ise, yerel yönetimlerin sürekli artan gereksinimlerinin
karşılanması aşamasında merkezi yönetim, dolayısıyla da ülke ekonomisi
üzerinde oluşturduğu olumsuz baskıdır. Nitekim, belediyelerin görevleriyle
orantılı gelir kaynaklarına sahip olmaması nedeniyle merkezi yönetim; sık
sık bazı belediyelerin borçlarını ertelemiş veya tümüyle üstlenmiştir. Bu
uygulama ise, belediyeler arasında farklılıklar meydana getirmiş ve
borçlananlar çoğunlukla büyük belediyeler oldukları için, büyük ve küçük
belediyeler arasında bir ayrıma yol açmıştır 42 .
Aşağıdaki tablolarda, 1980 yılından günümüze mahalli idarelerin
kaynak ve harcamalarının GSMH’ya oranları ile gelir ve giderlerinin
rakamsal gelişimine yer verilmektedir.
42 ÖZSOYLU, a.g.e., s.49-50.
305