MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

enimsendi. Bu yönde izlenecek bir mali politika ile ülke siyasi ve iktisadi
egemenliğini sağlamlaştıracaktı.
Sözkonusu dönemde, siyasi nedenlerle dış borçlanmadan uzak
duruldu, yabancı sermaye yatırımlarına ise ülkenin egemenlik haklarına
uyması şartıyla olumlu bakıldı. İmtiyazlar isteyerek gelmek isteyen yabancı
sermaye, tüm ekonomik ve mali sıkıntılara rağmen deddedildi.
Denk bütçeye geçişi etkileyen diğer bir etmen ise, para değerindeki
istikrarsızlıklar olmuştur. Osmanlı devletinden Cumhuriyet dönemine
aktarılan, 1915-1918 yılları arasında yedi tertip halinde basılan kağıt paranın
karşılığı Almanya savaşı kaybedince kalkmış, çok küçük bir altın rezervine
sahip olan Türkiye devleti bu konudan büyük rahatsızlık duymuştu. Bu
paranın arkasındaki güvence Türk milletinin kendisidir denmişti. Ancak, son
derece istikrarsız bir para piyasası ortaya çıkmıştı. Bu ortamda, bütçe
dengesi ile para istikrarı arasında yakın bir ilişki kuruldu. Bütçe açığı
verilmesi halinde bir ülkenin para değerine istikrar kazandırabilmesinin güç
olduğu düşünüldü ve bu nedenle, denk bütçe para istikrarını sağlamanın ana
unsuru olarak ele alındı. Osmanlı döneminde para konusundaki
dengesizlikler ile kronik bütçe açıkları arasında ilişki kurularak, para
değerine ilişkin konularda titizlik gösterildi. Nitekim Osmanlı devletinin son
dönemi, paranın ve imparatorluğun birlikte düşüşü olmuştur. Ayrıca, Birinci
Dünya Savaşından sonraki Almanya’nın, Avusturya-Macaristan’ın kaderleri
de bunun örnekleridir.
Denk bütçe politikasına geçişte bütün bu faktörlerin yanı sıra gelir
yetersizliği bir diğer belirleyici öğe olmuştur. Ülkenin yeniden inşa
sürecinde giderleri karşılamak üzere gelirleri kısa dönemde artırması
mümkün olmadığından, “gelire göre gider yapmak ilkesi” benimsendi.
Denk bütçeyi sağlayacak harcama politikası, gelire göre gider yapma esası
üzerinde oluşturuldu. Bu amaçla, açık bir bütçeye yol açan yasal, idari
düzenlemelerin tasfiyesi yoluna gidildi.
Cumhuriyetin ilk yıllarında denk bütçe politikasına geçiş 1926 yılında
gerçekleşebilmiş ve 1924 yılından itibaren ilk üç yıl devlet bütçeleri açık
vermiştir. Yukarıda sözü edilen tüm faktörlerin etkisiyle denk bütçe
uygulamasını pekiştirecek düzenlemeler bu yönde yapıldı. Cumhuriyet
döneminin ilk bütçeleri olan 1924-1925 ve 1925-1926 yılları bütçeleri açıkla
onaylanmıştır. Bir yanda gereksinimler öte yanda siyasi kaygılar, hükümetin
344