MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

işleyişlerini düzenleyen bazı temel kuralları bulunmaktadır. İşte devletlerin
biçimsel temelleri dediğimiz, bir devletin kuruluşunu, örgütlenişini, iktidarın
el değiştirmesini ve bireylerin hak ve özgürlüklerini düzenleyen kurallar
bütününe “Anayasa” denilmektedir 17 . Diğer bir tanımlamaya göre ise
anayasa, fertlerin içinde yaşadıkları ve birbirilerini etkiledikleri kurallar ve
sosyal kurumlar ortamıdır. Bir benzetme yaparsak, anayasa herhangi bir
“oyunun kuralları” na benzetilebilir. Bir oyunun kuralları oyunun nasıl
oynanacağını, hangi tip davranışlarda bulunulabileceğini belirler. Bir
oyuncunun bu kurallar içinde nasıl bir oyun tarzı izleyebileceğine karar
vermesi ile bu kuralları “başka kurallar ile değiştirmek” istemesi birbirinden
çok farklı iki davranış biçimidir 18 .
Anayasalar, yalnızca devletlerin temel yapılarını, örgütünü, bu örgütün
işleyiş kurallarını göstermekle yetinmez; aynı zamanda çıkarılacak
kanunların uymak zorunda oldukları temel ilkeleri de gösterir. Bu temel
ilkeler ise, çoğu zaman, insan hak ve özgürlükleri için yapılan çetin
mücadeleler sonunda ortaya çıkmıştır; ve öyle olduğu için de, anayasalardaki
temel ilkeler, daha çok yurttaşların temel hak ve özgürlükleri ile ilgilidir 19 .
Tarihte devletin kuruluşu ile ilgili olarak yazılı ve yazısız tüm kuralları
tek bir metin içinde bir araya getiren ilk yazılı anayasalar ise, 1628 yılında
İngiltere’de, daha sonra 1787 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde ve
1791 yılında da Fransa’da görülmektedir. Bir sözleşme olarak Anayasa,
devlet ile vatandaşın karşılıklı hak ve ödevlerini belirlemekle yükümlüdür ve
diğer tüm yasalardan daha geniş kapsamlı olarak onların üzerinde yer
almaktadır. Bu nedenledir ki, hukuk alanında diğer tüm yasaların anayasaya
uygun olması da zorunlu sayılmıştır.
Anayasalar, otoriter ve baskıcı yönetimlere karşı, insan hak ve
hürriyetlerinin korunması yolunda verilen uzun ve çetin mücadelelerin
ürünüdür. Anayasaların yürürlüğe konulmasıyla, bir yandan devlet yönetimi
keyfilikten kurtularak hukuka bağlı bir düzen kazanırken, bir yandan da
vatandaşların hak ve hürriyetleri güvenceye alınmıştır. Anayasacılık
hareketinin öncülüğünü yapan düşünürler, anayasaların farklı siyasi düşünce,
kanaat, inanç, sosyal sınıf ve statüden insanların barış içinde bir arada
17 Aytaç EKER, “Anayasal İktisat Açısından 1982 T.C. Anayasası”, Ekonomik Anayasa,
DEÜ İİBF Maliye Bölümü, 28-29 Mayıs 1992, Ankara, s.32.
18 SAVAŞ, a.g.e., s.55.
19 Server TANİLLİ, Devlet ve Demokrasi, Anayasa Hukukuna Giriş, Adam Yayınları,
Ekim 2000, s.115.
127