MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

Geleneksel bütçe teorisi, devrî bütçe teorisi ve telafi edici bütçe teorisi
olarak üçe ayrılan bütçe denkliği teorilerinin herbiri aşağıda kısaca ele
alınmıştır.
A. Geleneksel Bütçe Teorisi
Klasik maliyecilerin savunduğu geleneksel bütçe teorisine göre,
bütçede yıllık denklik zorunludur ve uygulanan bütçenin mali yılsonunda
denk olarak kapatılması gerekmektedir. Eğer mali yıl içinde uygulanan
bütçenin açık vermesi durumu söz konusu olursa, bu açığın çeşitli
yöntemlerle kapatılarak bütçenin yeniden denk hale getirilmesi gerekir.
Geleneksel bütçe teorisinde denk bütçe programı temelde iki şekilde
gerçekleştirilmektedir 7 :
- Devlet gelir değişmelerine rağmen, devlet giderlerinin sabit kalması
esas tutulur.
- Vergi gelirlerinin çoğaltıldığı refah devresinde devlet harcamaları
artırılır, vergi gelirlerinin azaldığı devrelerde ise devlet harcamaları azaltılır.
Fakat harcamaların sabit kalması yani değişmemesi yöntemi
uygulandığı zaman, refah yıllarında vergi oranlarını indirmek, depresyon
yıllarında ise yükseltmek gerekmektedir. Çünkü depresyon yıllarında vergi
oranı sabit tutulduğu takdirde, bütçe gelirleri azalma gösterecektir.
Geleneksel bütçe teorisine göre bütçe harcamaları devletin normal
gelirleri ile karşılanmalıdır. Bu gelirler; vergi, harç, resim, mülk ve teşebbüs
gelirleri gibi gelirlerden meydana gelmektedir. Harcamaları karşılamak için
borçlanmaya başvurulmamalıdır. Borçlanma, gelecek nesiller üzerine ilâve
yükler getirilmesi anlamına gelir ve ayrıca mali ve ekonok dengeleri de
bozar 8 . Bununla birlikte, zaman içinde, geleneksel bütçe teorisini
savunanların savaş, deprem vb. gibi olağanüstü durumların finansmanı ve
ekonomik büyüme ve kalkınmanın gerçekleştirilmesinde önemli rol oynayan
büyük bayındırlık ve altyapı çalışmalarının finansmanı amacıyla da düşük
maliyetli olmak ve aynı yıl içinde ödemeye çalışmak şartıyla sınırlı seviyede
yapılacak borçlanmaya karşı çıkmadıkları görülmektedir.
7 SÖNMEZ, a.g.e., s.32.
8 TÜĞEN, a.g.e., s.27.
122