MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

eklentisi olan birçok grup mevcuttur. Dolayısıyla, bütçeden kaynak
tahsisine bağlı olarak, her bir grubun farklı tercihleri olabilmektedir. Doğal
olarak, her bir grup hükümet üzerinde baskı kurarak, bütçenin bileşimini
kendi talepleri yönünde değiştirmek istemektedirler. Tüm halktan toplanan
vergiler veri olduğunda, söz konusu grupların harcama isteğinden
kaynaklanan vergi yükü, tüm topluma yayılmakta, ancak, ortaya çıkan fayda
sadece talep eden gruba yayılmaktadır. Meralar, denizler, göller gibi ortak
mal kaynaklarında ortaya çıkan aşırı kullanım, bütçe gelirlerinin aşırı
kullanımı olarak ortaya çıkmaktadır. Bütçelerden hizmet talep eden gruplar,
ortaya çıkan sosyal maliyetleri dikkate almamakta ve dolayısıyla bu gruplar
mali aldanma içine girmektedirler. Bunlara ilaveten, ayrıca, her bir
milletvekilinin kendi seçim bölgesine fayda sağlayacak şekilde, ortak mal
olan vergi gelirlerini kullanmak istemeleri de söz konusu olacak ve sonuç
olarak, orta vadede toplam harcamalar veya bütçe açıkları üzerine konulacak
kısıtlamalar zorunlu hale gelecektir 121 . Bütçe açıkları veya harcamalar
üzerine herhangi bir kısıtlama olmadığında ise, kamu maliyesinde
sürdürülemez bütçe açıkları ile karşı karşıya kalınacak ve mali
disiplinsizliğin boyutu daha da artarak makroekonomik istikrarsızlık da baş
gösterecektir.
Bütçe kurallarının mali disiplini sağlamak amacıyla kullanılması
gerektiği konusundaki ikinci teorik argüman, Buchanan-Tullock’un oy alışveriş
(logrolling) mekanizmasıdır. Logrolling, karar alma birimlerinde gizli
veya açık olarak ve zaman içinde oyların sıralamasıyla ortaya çıkan oy
ticaretini ifade etmektedir. Yani, bir kişinin, diğer kişinin istediği seçenek
lehinde oy kullanmayı, kendi tercih ettiği başka bir seçenek lehinde oy
kullanması şartına bağlamasıdır. Buchanan-Tullock oy ticaretinin, siyasi
mekanizmanın seçmen tercihlerindeki farklılıkları da dikkate alması
açısından faydalı olduğunu düşünmektedirler ancak; oy ticaretinin, kamu
harcamalarının çok fazla büyümesine neden olabileceğini belirtmişler ve bu
nedenle, milletvekilleri, bürokratlar ve bütçe sürecinde rol alan diğer
birimler üzerinde herhangi bir kısıtlama olmadığında, bütçe ödeneklerinin
aşırı büyümesi de kaçınılmaz olabilecektir 122 .
121 MOĞOL, a.g.m., s.408.
122 Robin W. BOADWAY and David E. WILDASIN, Public Sector Economics, 2nd Ed.,
Boston, 1984, s.97-100; MOĞOL, a.g.m., s.409.
405