MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

u sıkı ilişki nedeniyle Kamu Tercihi Teorisinin teorik temellerini oluşturan
üç önemli varsayım, aynı zamanda Anayasal İktisat Teorisinin de temel
varsayımları olarak kabul edilir. Bu varsayımlar ise; “metodolojik
ferdiyetçilik, rasyonalite ve ekonomik insan (maximand) ve politikayı da bir
mübadele biçimi sayan (catallaxy)” varsayımlardır. Bu üç temel varsayım,
anayasal iktisatçıların ele alış biçimlerine göre aşağıda genel hatlarıyla
incelenmeye çalışılacaktır 30 :
a. Metodolojik Ferdiyetçilik: Toplumda bütün ekonomik ve sosyal
kararlar birey tercihlerine göre belirlenir. Kamu kurumları, kamu
teşebbüsleri, kısaca devleti oluşturan organların kararları temelde birey
tercihlerinin bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Kamu Tercihi Teorisi,
politikanın ekonomik analizini yaparken bu ilkeden hareketle kamu
ekonomisinde alınan kararların özel ekonomide olduğu gibi tamamen birey
tercihlerine dayalı olarak gerçekleştiğini varsaymaktadır.
b. Rasyonalite ve “Maximand” İlkesi: Kamu tercihi teorisine göre;
bireyler, rasyonel ve tutarlı tercihlere sahiptirler. Bireyler, kamu
ekonomisinde karar alma sürecinde, piyasa ekonomisindeki davranış
motivasyonunun bir benzerini rasyonel seçimler yaparak göstermektedir.
Bireyler, rasyonel olmaları sonucu faydalarını maksimize edecek tercihlerde
bulunurlar. Kısaca, özel ekonomide olduğu gibi kamu ekonomisinde de
"Homo Economicus" yani "özel çıkar maksimizasyonu" ilkesi geçerlidir. Bu
açıdan, kamu tercihi teorisi, kamu ekonomisinde temel amacın "kamu çıkarı"
veya "toplumsal çıkarı" maksimize etmek olduğu düşüncesini reddeder.
Özel ekonomide tüketici "fayda maksimizasyonu", üretici de "kar
maksimizasyonu" peşinde koşar. Kamu ekonomisinde karar alma sürecinde
seçmenler kendilerine en fazla ekonomik hizmeti sunacak olan siyasal parti
için oylamada bulunurken, siyasal partiler de kendilerine en çok oyu
kazandıracak ve böylece yeniden seçilmeyi garanti edecek ekonomik
programı sunmaya özen gösterirler. Yani, politik karar alma sürecinde,
seçmenler kamusal mallardan sağlanacak "fayda"yı, politikacılar da "politik
karları"nı maksimum düzeye çıkarmaya gayret ederler. Politik sahnede rol
alan “bürokratlar" ise "bütçe maksimizasyonu"nu sağlayarak, büronun
hacmini genişletmek ve bu suretle maaş ve diğer yan gelirlerini, prestijlerini
30 Daha ayrıntılı bilgi için bkz. James M. Buchanan, Kamu Tercihi ve Anayasal İktisat,
(Yayına Hazırlayanlar: Aytaç EKER-Coşkun Can AKTAN), Aklıselim Matbaası, İzmir 1991;
Vural Fuat SAVAŞ, Anayasal İktisat, Genişletilmiş İkinci Baskı, İzmir 1993, s.42-49;
Coşkun Can AKTAN, Politik İktisat, Anadolu Matbaacılık, İzmir 2000, s.103-104.
133