MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

Dolaysız harcamalar yukarıdaki tabloda gösterildiği şekilde toplam altı
başlık altında ele alınmaktadır. Bunlar; fonlar, döner sermayeler, bağımsız
kamu kuruluşları, mahalli idareler, vakıflar ve dernekler ile yardım
sandıklarıdır. Bazı dolaysız harcamalar bütçenin gerektirdiği yasal kuralların
tamamen dışında yerine getirilmiş, bazı dolaysız harcamalar ise tamamen
olmamakla birlikte kısmen dışarıda kalmışlardır. Örneğin fonlar ve döner
sermayeli kuruluşlar bütçenin kaynak dağıtım sürecini düzenleyen
kurallardan muaf olabilmektedir. Bütçenin kapsadığı kuruluşlarda ise bir
kısım faaliyetler bütçeden farklı prosedürlerle yapılmış (bütçe içi fonlar,
döner sermaye), hatta birçok faaliyet yasama denetiminin de dışında
kalabilmiştir 15 .
Bütçe kapsamı dışında yer alan dolaylı harcamaların, bütçeyi doğrudan
etkileyen nitelikte harcamalar olması ve mali disiplinsizliğin boyutlarının
genişlemesinde ciddi etkilere yol açmaları nedeniyle çalışmamızda biraz
daha fazla yer ayrılmıştır. Dolaysız harcama kalemlerinin bir kısmına
ilerleyen sayfalarda ayrıntısıyla değinilmeye çalışılacaktır.
Dolaylı nitelikteki bütçe dışı kamu harcamaları kendi içinde
farklılıklar göstermekle birlikte esas olarak, kamunun taşınmazları
(varlıkları) ve üstlenmiş olduğu yükümlülükler dolayısıyla yapmış olduğu
tasarruflar ve harcamalar olarak tanımlanabilir. Bütçeye doğrudan
yansımayan bu nitelikteki faaliyetler günümüzde özellikle hazine garantileri
ve görev zararları nedeniyle önemli harcama büyüklüklerine ulaşmıştır.
Gelişmekte olan ülkelerin bütçe uygulamalarında karşılaşılan temel
problemlerden birisi haline gelen dolaylı harcamalar, kamusal büyüklüklerin
gizlenmesinde kullanılan araçlardan biri olarak birçok ülkenin kamu mali
sisteminde karşımıza çıkmaktadır. Bütçe içinde mutlaka gösterilmesi,
ilişkilendirilmesi ve raporlanması gereken bu nitelikteki bütçe dışı kamu
harcamaları hakkında yukarıdaki tabloda yer alan sıralama çerçevesinde
bilgi verilmeye çalışılacaktır 16 :
1. Devlet Mal ve Taşınmazları: Türkiye’de devlete ait taşınır veya
taşınmaz üzerindeki bir tasarrufun mali boyutunun ortaya çıkması, ancak
tasarrufa konu işlemin bir nakit hareket doğurması ile mümkün olabilmekte
ve gerek kullanım, gerekse yönetimleri tamamen o mal ve taşınmazların
15 DPT, a.g.r., s.30-31.
16 Bu konuda ağırlıklı olarak şu kaynaktan faydalanılmıştır: DPT, a.g.r., s.33-41.
276