MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

t : Vergi oranını temsil etmektedir.
Bir ülkede hâlihazırda ne gibi bir daraltıcı veya genişletici maliye
politikasının uygulandığı konusunda fikir veren yapısal açık, mali
politikaların ekonomi üzerindeki etkilerinin daha sağlıklı olarak ölçülmesine
ve de ekonomik faaliyet seviyesindeki değişmelerin bütçe dengesi üzerinde
meydana getirebileceği etkilerin de sağlıklı olarak değerlendirilebilmesine
imkân sağlamaktadır.
Diğer bir tanımlamayla “dönemsel bütçe açığı” olarak da ifade edilen
konjonktürel açık ise, iktisadi dalgalanmalara bağlı olarak ortaya çıkan bir
açık türüdür ve bu dalgalanmaların bütçe açığı üzerindeki etkisini ortaya
koymaya çalışmaktadır. İstisnai durumlar söz konusu olsa da çoğunlukla
bütçe açığı iktisadi konjonktüre bağlı olarak değişim göstermektedir.
Örneğin, ekonominin depresyon dönemlerinde kamu gelirleri azalırken,
kamu giderleri artmakta; buna karşın, ekonominin genişleme ve refah
dönemlerinde ise kamu gelirleri artarken kamu giderleri azalış
göstermektedir 75 .
“Tam istihdam ve konjonktürel olarak düzeltilmiş açık” hesaplamaları,
üretimdeki dönemsel dalgalanmalarla ilişkili olan hükümet gelir ve
harcamalarındaki değişiklikler ile bağımsız politika kararlarını yansıtan
değişiklikler arasındaki farkı ayırt etmeyi amaçlamaktadır. Bu açıklar, (tam
istihdam açığı durumunda) gerçekleşen üretimden ziyade potansiyel üretimi
veya (konjonktürel olarak düzeltilmiş açık durumunda) uzun dönemli
üretimi kullanarak yeniden hesaplanmış geleneksel açığa karşılık
gelmektedir. Bu göstergelerin faydası sınırlıdır; bununla birlikte, potansiyel
ve trend üretimi belirlemedeki zorluklarla birlikte, her ikisi de göze
çarpmayan değişkenlerdir 76 .
c. Yurtiçi Açık – Yurt Dışı Açık
“Yurtiçi açık” (domestic deficit), geleneksel açığın sadece yurtiçi
ekonomi içinde yer alan işlemlerden doğan bölümlerini kapsayan ve
ödemeler dengesini doğrudan etkileyen işlemleri ihmal eden bir açık ölçüm
yöntemidir. Yurtiçi açık kavramı, hükümetlerin yerel ekonomi üzerindeki
doğrudan genişletici etkisini belirlemeyi amaçlamaktadır. Örneğin, dış
yardım veya petrol ihraç gelirleri ile finanse edilen yurtiçi mallar için yapılan
75 y.a.g.e., s.18-19.
76 BLEJER – CHEASTY (1992), a.g.m., s.41.
56