MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

Bütçe kuralları içinde üzerinde en fazla durulanı ise denk bütçe
kurallarıdır. Denk bütçe kuralları da diğer bütçe kuralları gibi farklı
biçimlerde uygulanmaktadır. Denk bütçe kurallarını genel bir sınıflamaya
tabi tutmak istediğimizde, bütçe prosedüründe üç ana aşamaya göre
sınıflandırma yapmak mümkündür. İlk aşama, parlamentolara denk bütçe
tasarısının sunulması zorunluluğu, ikincisi parlamentonun denk bütçe
onaylaması zorunluluğu ve üçüncüsü ise, bütçe uygulama sonucunun denk
olması zorunluluğudur. Uygulamaya konulan denk bütçe kurallarının daha
etkin olabilmesi için, anayasal bir kural olması, yılsonu dengeyi zorunlu
kılması, kapsamının geniş olması ve bütçe açığının ortaya çıkması
durumunda neler yapılacağının önceden belirlenmesi ve kurala uymayanlar
hakkında yaptırımın olması önemlidir 6 . Bu sınıflandırmaya göre denk bütçe
kuralları ilerleyen sayfalarda inceleneceği üzere, özellikle Amerika Birleşik
Devletleri’nde eyalet bütçeleri kapsamında anayasal ve yasal düzeyde
uygulama alanı bulmaktadır.
Çeşitli ülke uygulamaları incelendiğinde de görülecektir ki, anayasal
ya da yasal düzeyde yürürlüğe konulan bütçe denkliğine yönelik kurallar
geçerli olduğu süre itibarıyla farklılık arzedebilmektedir. Örneğin, bazı
ülkeler mali yılsonu itibarıyla bütçe denkliğini şart koşarken, diğer bir takım
ülkelerde genel ekonomik denge unsurunu ön plana çıkarabilmektedirler.
Yine bazı ülke uygulamalarında cari bütçe dengesinin sağlanması önem
taşırken, diğer bazı ülkelerde ise, genel bütçe dengesi önemli olabilmekte ve
cari ve sermaye bütçesi toplamı itibarıyla denklik şartı aranabilmektedir.
Ülke incelemelerinin daha iyi değerlendirilebilmesi için öncelikle “bütçe
teorileri” hakkında genel bir bilgi vermek yararlı olacaktır.
II. BÜTÇE TEORİLERİ
Kamu gelirlerinin kamu giderlerini finanse etmesini ifade eden bütçe
denkliği kavramına yönelik olarak geliştirilmiş temel olarak üç tür bütçe
denkliği teorisi bulunmaktadır. Bu teoriler, bütçe kavramının ortaya çıkışı ve
de bu belgelerin düzenlenerek uygulanmaya başlanmasıyla birlikte ortaya
çıkarak, geçmişten günümüze kadar önemini korumuş teorilerdir. Bugün
itibarıyla da söz konusu teoriler aynı önemini korumakta ve her bir teori
üzerine yapılan tartışmalar sıcaklığını yitirmemektedir.
6 MOĞOL, a.g.m., s.423-424.
121