MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

kamu kesimi harcamaları, bir yurtiçi açığa yol açmakta ve toplam talebi, bu
harcamaların yurtiçi vergi gelirleri ile karşılanması durumunda, olacağından
daha fazla artırmaktadır (yurtiçi bir bütçe dengesizliği meydana
getirmeksizin). Yurtiçi ve yurtdışı açık hesaplamalarının ayrı ayrı yapılması,
özellikle hükümetin (kamunun) ithalat hacmi ve dış borç servisi
yükümlülüklerine bağlı olarak yapılan bir devalüasyonun sonuçlarının
değerlendirilmesi açısından da önem taşımaktadır 77 .
Yurtiçi açık, daha çok Suudi Arabistan, Kuveyt, Nijerya, Venezüella
gibi petrol zengini ülkeler için kullanılabilecek bir açık ölçüm yöntemidir.
Çünkü bu ülkelerin döviz gelirlerinin çok büyük bir kısmını kamuya ait
petrol şirketlerince gerçekleştirilen ihracat gelirleri oluşturmaktadır. Petrol
gelirlerinin parasal etkisi giderilmedikçe, bu gelirlerin kamu harcamalarının
finansmanında kullanılması ekonomide genişletici bir etki meydana
getirecektir. Geleneksel bütçe açığı ölçüm yöntemi, bu etkiyi ortaya
koymada yetersiz kaldığı için, alternatif bir açık ölçüm yöntemi olarak
yurtiçi açık ölçüm yöntemine gereksinim duyulmaktadır 78 .
Dışa açık bir ekonomide hükümetin toplam talep üzerindeki etkisini
gidermek amacıyla birçok durumda “yurtiçi” ve “yurtdışı” açık
hesaplamaları ayrı ayrı yapılmaktadır. Bu hesaplamalarda yurtiçi açık,
yurtiçi ekonomiyi doğrudan etkileyen bütçe unsurlarını kapsayacak şekilde
ölçülmektedir. “Yurtdışı açık” ise, dış âlemle doğrudan doğruya bağlantılı
olan bütçe işlemlerini kapsayacak şekilde ölçülmektedir 79 . Bütçenin yalnızca
dış âlemle direkt ilişkili olan kalemlerini hesaba katarak ölçülen yurtdışı açık
miktarı, bütçenin ödemeler bilânçosu üzerinde oluşturduğu etkiyi ölçmede
yardımcı olmaktadır.
Kamu kesiminin dış dünya ile büyük ölçüde ticaret ve sermaye
akımları ilişkisi olduğu zaman, geleneksel açık ölçüsü yanıltıcı
olabilmektedir. Şayet, hükümetin yaptığı ithalat veya dış borç ödemesi
büyük ise, bir devalüasyon, bütçe açığının daha da genişlemesine neden
olabilmektedir. Bu ise genişletici bir maliye politikası anlamına
gelmektedir 80 . Sonuç itibarıyla, yurtiçi ile yurtdışı açık ayrımına gidilmesinin
temel nedeni olarak, kamu kesiminin özel kesime kıyasla daha fazla dış
77 y.a.g.m., s.41.
78 ŞEN - SAĞBAŞ, a.g.e., s.17.
79 Raja J. CHELLIAH, “Significance of Alternative Concepts of Budget Deficit”, IMF Staff
Papers 20, November 1973, ss.769-771 (Aktaran: ASLAN, a.g.e., s.21).
80 ASLAN, a.g.e., s.21-22.
57