MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

Bu konudaki üçüncü teorik argüman ise, asimetrik bilgi sorunu ∗
(principal-agent problem)dur. Asimetrik bilgi sorunu, başkan ile başkanın
emrinde çalışan büro amaçlarının her zaman örtüşmediği zaman ortaya
çıkmaktadır. İzak Atiyas, asimetrik bilgi sorununu iki grupta toplamaktadır.
Bunlardan birincisi, politikacı–seçmen ilişkisine dayanmakta, ikincisi ise,
politikacı–bürokrat ilişkisinden kaynaklanmaktadır. Bu argüman
çerçevesinde, politikacı–seçmen ilişkisi, seçmenin başkan (principal),
politikacının büro (agent) rolünü üstlendiği düşünülmektedir. Seçmenin
bütçe üzerindeki istekleri ile politikacının bütçede gerçekleştirdikleri
arasında çoğunlukla tersine farklılıklar olmaktadır. Bu sebeple,
politikacıların seçmen istekleri yönünde politikalar izlemelerini garanti altına
alacak kurumsal değişikliklerin yapılması zorunlu hale gelmektedir. İkinci
olarak, politikacı-bürokrat ilişkisinde ise politikacılar başkan (principal),
bürokratlar büro (agent) rolünü almakta ve bürokrat ile politikacı hedefleri
arasındaki farklılıklar sorunun temelini oluşturmaktadır. Bürokratlar daha
büyük bütçe, daha fazla itibar hedefine yönelik olarak bütçe uygulamasında
bulunurken; politikacılar hizmetlerin seçmen bölgelerine en etkin ve en az
maliyetle götürülmesini istemektedirler. Bu nedenle, bürokratların
politikacıların ilgilerine göre uygulama yapmalarını sağlayacak kuralların
geliştirilmesi önerilmektedir 123 .
Yukarıda yer alan teorik argümanlar, mali disiplinin sağlanması
açısından bütçe kurallarının önemli olduğunu ve bu amaç için yürürlüğe
konulması gerektiğini özetle ortaya koymaktadır. Ancak, bütçe kuralları
açısından bu olumlu argümanların yanı sıra, konuya farklı açıdan bakan ve
özellikle denk bütçe yasasının optimal olamayacağına yönelik olarak ortaya
atılan iki teorik argüman da söz konusudur. Bu argümanları da kısaca
açıklamak, çalışmanın ana konusu olan denk bütçe kuralı açısından önem
taşımaktadır.
Bu argümanlardan birincisi; istikrar politikaları ile ilgilidir ve
Keynesyen çözüm önerilerine dayanmaktadır. Keynesyen konjonktür karşıtı
politikalar, durgunluk dönemlerinde vergi indirimleri ve harcama artışları
yoluyla bütçe açığı; iktisadi genişleme dönemlerinde ise, vergi artışları ve
∗ Sahip-temsilci sorunu: Firmada yönetici ve hisse senedi sahipleri arasında çıkar farklılığı;
firma yöneticilerinin firmanın değerini yükseltme konusunda firma sahipleri kadar fazla çaba
göstermemeleri sorunu.
123 İzak ATİYAS – Şerif SAYIN, “Budgetary Institutions in Turkey”, Middle East Economic
Association In ASSA Meetings, January 7-9, 2000, s.3-4; MOĞOL, a.g.m., s.409-410.
406