MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

Buna göre kamu harcamalarının kamu gelirlerini aşması sonucu ortaya
çıkan fark, geleneksel bütçe açığı yani KKBG’ni bize sunmaktadır.
KKBG’nden enflasyon sebebiyle faizlerin aşınan kısmının çıkarılması
sonucunda operasyonel açığa ulaşılmaktadır. Birincil açık ise, operasyonel
açıktan reel faiz ödemelerinin düşülmesi ile ortaya çıkan sonuçtur.
Operasyonel açık özellikle yüksek enflasyon oranlarının bulunduğu
ülkelerde önemli hale gelmektedir. Bu ülkelerde geleneksel ve operasyonel
açıklar arasında önemli farklar olduğu gibi, bu iki ölçüye ait trendler de
önemli ölçüde farklılaşmaktadır. Operasyonel açığın ekonomik mantığı
şudur: Ekonomi üzerindeki etkileri itibarıyla operasyonel açık, enflasyonun
uyardığı faiz ödemelerini dışlar. Yani bu ödemeler, kendilerine ödeme
yapılanlar için yeni bir gelir olmayıp, sadece ana paradaki aşınmayı tazmin
ederler. Bu nedenle, yeniden hükümet tahvillerine yatırılmazlar ve toplam
talebi etkilemezler. Halbuki faiz ödemelerinin reel kısmı toplam talebi
etkileyici bir özelliğe sahiptir; bu nedenle operasyonel açığın
hesaplanmasına dahil edilir 51 . Operasyonel açığa yöneltilen bir eleştiri ise şu
şekilde ifade edilmektedir 52 : Bir ülkedeki devlet borçlarının sürdürülebilirlik
düzeyi o ülkenin olanakları ile istikrar çabalarına bağlı olmaktadır ve
dolayısıyla faiz ödemelerinin enflasyona göre her zaman otomatik olarak
değişeceği garanti edilememektedir.
İşlevsel bütçe dengesi açısından dikkat edilmesi gereken diğer bir
nokta ise şudur 53 : Borç stokunun ve borçlanmanın vade yapısının istikrarlı
bir yapıda gelişmediği ekonomilerde bu yöntemler kullanılarak elde edilen
sonuçlar daha dikkatle yorumlanmalıdır. Çünkü kamu borç stoku içinde kısa
vadeli veya değişken faizli borçların payı arttıkça enflasyon kaybı da
azalmaktadır.
d. Nakit Esası ve Tahakkuk Esası Açıkları
Kamu birimlerinde ödeme ve harcama konularında tahakkuk ve nakit
esası söz konusu olmaktadır. Tahakkuk esasına * göre denk olabilen bir bütçe,
nakit esasına ** göre açık verebilmektedir. Daha çok uygulama alanında
51 BLEJER – CHEASTY (1991), a.g.m., s.1656-1657.
52 ŞEN - SAĞBAŞ, a.g.e., s.11.
53 ÇANAKÇI, a.g.e., s.12.
* Tahakkuk esasına göre mali işlemler ve olaylar, nakit akımlarının ne zaman gerçekleştiğine
bakılmaksızın, işlemin ortaya çıktığı tarihte muhasebe kaydına tabi tutulur.
** Nakit esasına göre mali işlemler ve olaylar, nakit alındığında veya ödendiğinde muhasebe
kaydına tabi tutulur.
47