MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye Bakanlığı

sonra muhalefetteyken iktidar olan parti uygulamıştır.
Denk bütçe ilkesini, 1931 yılında programına koymuş olan
Cumhuriyet Halk Partisi’nin, sonraki yıllarda açık bütçe onaylama yolunu
seçmesi, mali yaklaşımdaki değişikliğin bir göstergesidir. Parti, siyasi ve
iktisadi şartların gerisinde kalamamış ve bu nedenle, 1930’larda büyük
eleştiriler almış olan denk bütçe politikasını bir yana bırakmıştır. Bunda,
bazı tarihsel ve psikolojik unsurların ortadan kalkması rol oynadığı gibi,
Türkiye’nin iktisat politikasını değiştirmesi de önemli etkide bulunmuştur.
Bütçe açıkları ile devlet hizmetlerinin yerine getirilmesi, bu dönemde, bir
yöntem olarak yeniden ortaya çıkmıştır. Ancak, bütçe açıklarının
finansmanında uzun vadeli iç borçlanma ve dış borçlanma kaynak olarak
kullanılmıştır. Bütçeler açıkla onaylansa da, dönemin hükümetleri bütçe
uygulamasını titizlikle izleyerek açıkların uygulamada oluşmasına izin
vermemiştir. Siyasi bağımsızlık göz önüne alınarak mali alanda temkinli
davranılmıştır.
348
2. 1951 Yılından Günümüze Bütçe Dengesi
Türkiye’de çok partili hayata geçilmesinin ardından liberalleşme
çabalarının da etkisiyle, Cumhuriyetin ilk hükümetlerinin savunduğu ve bu
yolda ciddi mücadelelerin verildiği denk bütçe politikası uygulama
hedefinden yavaş yavaş uzaklaşıldığı dikkati çekmektedir. Dışa açılarak
dünya ekonomisiyle bütünleşme çabaları, sosyal refah devleti olma
anlayışının dünyada yaygınlaşmasıyla birlikte devlete yüklenilen görevlerin
artması ve bunun sonucunda kamusal harcamaların büyük ölçüde artış
göstermesi, bu gelişmeye karşılık kamu gelirlerinin kamu giderlerinin artış
hızını yakalayamaması ve yukarıda Türkiye’de mali disiplinsizliğin temel
nedenleri başlığı altında ortaya koymaya çalıştığımız ve doğrudan ülke içi
nedenlerden kaynaklanan çeşitli faktörlerin de etkisiyle bütçe açıklarının
giderek artan düzeyde ortaya çıkması gündemde yerini almaya başlamıştır.
Özellikle 1980 sonrası dönemde ise bu açıkların ciddi boyutlara ulaştığı
kolayca gözlenmektedir. Aşağıdaki tabloda, özellikle bütçe açığının artış
yoğunluğu kazandığı dönemleri net olarak verebilmek adına, 1970 yılından
günümüze kadar geçen dönemde gelir, gider ve bütçe dengesi
büyüklüklerinin GSMH’ya oranları verilmiştir. Günümüzde, bir ülkenin mali
disiplini sağlayıp sağlamadığının temel göstergelerinden birisi olarak
değerlendirme kapsamına alınan bütçe açığı/GSMH kriterindeki gelişmelere
de aşağıdaki tabloda yer verilmiştir.