[Pr] Gloriosissimam ciuitatem Dei siue in hoc ... - testielettronici.org

passionibus et perturbationibus animorum; utrique enim mentem rationemque sapientis ab earum
dominatione defendunt. Et ideo fortasse dicunt eas in sapientem non cadere Stoici, quia nequaquam eius
sapientiam, qua utique sapiens est, ullo errore obnubilant aut labe subuertunt. Accidunt autem animo
sapientis salua serenitate sapientiae propter illa, quae commoda uel incommoda appellant, quamuis ea
nolint dicere bona uel mala. Nam profecto si nihili penderet eas res ille philosophus, quas amissurum se
naufragio sentiebat, sicuti est uita ista salusque corporis: non ita illud periculum perhorresceret, ut palloris
etiam testimonio proderetur. Verum tamen et illam poterat permotionem pati, et fixam tenere mente
sententiam, uitam illam salutemque corporis, quorum amissionem minabatur tempestatis inmanitas, non
esse bona, quae illos quibus inessent facerent bonos, sicut facit iustitia. Quod autem aiunt ea nec bona
appellanda esse, sed commoda: uerborum certamini, non rerum examini deputandum est. Quid enim
interest, utrum aptius bona uocentur an commoda, dum tamen ne his priuetur non minus Stoicus quam
Peripateticus pauescat et palleat, ea non aequaliter appellando, sed aequaliter aestimando? Ambo sane, si
bonorum istorum seu commodorum periculis ad flagitium uel facinus urgeantur, ut aliter ea retinere non
possint, malle se dicunt haec amittere, quibus natura corporis salua et incolumis habetur, quam illa
committere, quibus iustitia uiolatur. Ita mens, ubi fixa est ista sententia, nullas perturbationes, etiamsi
accidunt inferioribus animi partibus, in se contra rationem praeualere permittit; quin Immo eis ipsa
dominatur eisque non consentiendo et potius resistendo regnum uirtutis exercet. Talem describit etiam
Vergilius Aenean, ubi ait:
Mens inmota manet, lacrimae uoluuntur inanes.
[V] Non est nunc necesse copiose ac diligenter ostendere, quid de istis passionibus doceat scriptura
diuina, qua Christiana eruditio continetur. Deo quippe illa ipsam mentem subicit regendam et iuuandam
mentique passiones ita moderandas atque frenandas, ut in usum iustitiae conuertantur. Denique in
disciplina nostra non tam quaeritur utrum pius animus irascatur, sed quare irascatur; nec utrum sit tristis,
sed unde sit tristis; nec utrum timeat, sed quid timeat. Irasci enim peccanti ut corrigatur, contristari pro
adflicto ut liberetur, timere periclitanti ne pereat nescio utrum quisquam sana consideratione reprehendat.
Nam et misericordiam Stoicorum est solere culpare; sed quanto honestius ille Stoicus misericordia
perturbaretur hominis liberandi quam timore naufragii. Longe melius et humanius et piorum sensibus
accommodatius Cicero in Caesaris laude locutus est, ubi ait: "Nulla de uirtutibus tuis nec admirabilior nec
gratior misericordia est." Quid est autem misericordia nisi alienae miseriae quaedam in nostro corde
compassio, qua utique si possumus subuenire compellimur? Seruit autem motus iste rationi, quando ita
praebetur misericordia, ut iustitia conseruetur, siue cum indigenti tribuitur, siue cum ignoscitur paenitenti.
Hanc Cicero locutor egregius non dubitauit appellare uirtutem, quam Stoicos inter uitia numerare non
pudet, qui tamen, ut docuit liber Epicteti, nobilissimi Stoici, ex decretis Zenonis et Chrysippi, qui huius
sectae primas habuerunt, huiusce modi passiones in animum sapientis admittunt, quem uitiis omnibus
liberum uolunt. Vnde fit consequens, ut haec ipsa non putent uitia, quando sapienti sic accidunt, ut contra
uirtutem mentis rationemque nihil possint, et una sit eademque sententia Peripateticorum uel etiam
Platonicorum et ipsorum Stoicorum, sed, ut ait Tullius, uerbi controuersia iam diu torqueat homines
Graeculos contentionis cupidiores quam ueritatis. Sed adhuc merito quaeri potest, utrum ad uitae
praesentis pertineat infirmitatem etiam in quibusque bonis officiis huiusce modi perpeti affectus, sancti
uero angeli et sine ira puniant, quos accipiunt aeterna Dei lege puniendos, et miseris sine miseriae
compassione subueniant, et periclitantibus eis, quos diligunt, sine timore opitulentur; et tamen istarum
nomina passionum consuetudine locutionis humanae etiam in eos usurpentur propter quandam operum
similitudinem, non propter affectionum infirmitatem, sicut ipse Deus secundum scripturas irascitur, nec
tamen ulla passione turbatur. Hoc enim uerbum uindictae usurpauit effectus, non illius turbulentus
affectus.
[VI] Qua interim de sanctis angelis quaestione dilata uideamus quem ad modum dicant Platonici medios
daemones inter deos et homines constitutos istis passionum aestibus fluctuare. Si enim mente ab his libera
eisque dominante motus huiusce modi paterentur, non eos diceret Apuleius simili motu cordis et salo
mentis per omnes cogitationum aestus fluctuare. Ipsa igitur mens eorum, id est pars animi superior, qua
rationales sunt, in qua uirtus et sapientia, si ulla eis esset, passionibus turbulentis inferiorum animi
partium regendis moderandisque dominaretur, -- ipsa, inquam, mens eorum, sicut iste Platonicus
confitetur, salo perturbationum fluctuat. Subiecta est ergo mens daemonum passionibus libidinum
formidinum irarum atque huiusmodi ceteris. Quae igitur pars in eis libera est composque sapientiae, qua
placeant diis et ad bonorum morum similitudinem hominibus consulant, cum eorum mens passionum