[Pr] Gloriosissimam ciuitatem Dei siue in hoc ... - testielettronici.org

[IV] Gratularetur autem diis istis selectis quisquam nobilitatis et claritudinis adpetitor et eos diceret
fortunatos, si non eos magis ad iniurias quam ad honores selectos uideret. Nam illam infimam turbam
ipsa ignobilitas texit, ne obrueretur opprobriis. Ridemus quidem, cum eos uidemus figmentis humanarum
opinionum partitis inter se operibus distributos, tamquam minuscularios uectigalium conductores uel
tamquam opifices in uico argentario, ubi unum uasculum, ut perfectum exeat, per multos artifices transit,
cum ab uno perfecto perfici posset. Sed aliter non putatum est operantium multitudini consulendum, nisi
ut singulas artis partes cito ac facile discerent singuli, ne omnes in arte una tarde ac difficile cogerentur
esse perfecti. Verum tamen uix quisquam reperitur deorum non selectorum, qui aliquo crimine famam
traxit infamem; uix autem selectorum quispiam, qui non in se notam contumeliae insignis acceperit. Illi
ad istorum humilia opera descenderunt, isti in illorum sublimia crimina non uenerunt. De Iano quidem
non mihi facile quicquam occurrit, quod ad probrum pertineat. Et fortasse talis fuerit, innocentius uixerit
et a facinoribus flagitiisque remotius. Saturnum fugientem benignus excepit; cum hospite partitus est
regnum, ut etiam ciuitates singulas conderent, iste Ianiculum, ille Saturniam. Sed isti in cultu deorum
omnis dedeoris adpetitores, cuius uitam minus turpem inuenerunt, eum simulacri monstrosa deformitate
turparunt, nunc eum bifrontem, nunc etiam quadrifrontem, tamquam geminum, facientes. An forte
uoluerunt,ut, quoniam plurimi dii selecti erubescenda perpetrando amiserant frontem, quanto iste
innocentior esset, tanto frontosior appareret?
[V] Sed ipsorum potius interpretationes physicas audiamus, quibus turpitudinem miserrimi erroris uelut
altioris doctrinae specie colorare conantur. Primum eas interpretationes sic Varro commendat, ut dicat
antiquos simulacra deorum et insignia ornatusque finxisse, quae cum oculis animaduertissent hi, qui
adissent doctrinae mysteria, possent animam mundi ac partes eius, id est deos ueros, animo uidere;
quorum qui simulacra specie hominis fecerunt, hoc uideri secutos, quod mortalium animus, qui est in
corpore humano, simillimus est inmortalis animi; tamquam si uasa ponerentur causa notandorum deorum
et in Liberi aede oenophorum sisteretur, quod significaret uinum, per id quod continet id quod continetur;
ita per simulacrum, quod formam haberet humanam, significari animam rationalem, quod eo uelut uase
natura ista soleat contineri, cuius naturae deum uolunt esse uel deos. Haec sunt mysteria doctrinae, quae
iste uir doctissimus penetrauerat, unde in lucem ista proferret. Sed, o homo acutissime, num in istis
doctrinae mysteriis illam prudentiam perdidisti, qua tibi sobrie uisum est, quod hi, qui primi populis
simulacra constituerunt, et metum dempserunt ciuibus suis et errorem addiderunt, castiusque deos sine
simulacris ueteres obseruasse Romanos? Hi enim tibi fuerunt auctores, ut haec contra posteriores
Romanos dicere auderes. Nam si et illi antiquissimi simulacra coluissent, fortassis totum istum sensum de
simulacris non constituendis, interim uerum,timoris silentio premeres et in huiusce modi perniciosis
uanisque figmentis mysteria ista doctrinae loquacius et elatius praedicares. Anima tua tamen tam docta et
ingeniosa (ubi te multum dolemus)per haec mysteria doctrinae ad Deum suum,idest a quo facta est, non
cum quo facta est, nec cuius portio, sed cuius conditio est, nec qui est omnium anima, sed qui fecit
omnem animam, quo solo inlustrante anima fit beata, si eius gratiae non sit ingrata, nullo modo potuit
peruenire. Verum ista mysteria doctrinae qualia sint quantique pendenda, quae sequuntur ostendent.
Fatetur interim uir iste doctissimus animam mundi ac partes eius esse ueros deos; unde intellegitur totam
eius theologian, eam ipsam scilicet naturalem, cui plurimum tribuit, usque ad animae rationalis naturam
se extendere potuisse. De naturali enim paucissima praeloquitur in hoc libro quem de diis selectis
ultimum scripsit; in quo uidebimus utrum per interpretationes physiologicas ad hanc naturalem possit
referre ciuilem. Quod si potuerit, tota naturalis erit: et quid opus erat ab ea ciuilem tanta cura distinctionis
abiungere? Si autem recto discrimine separata est: quando nec ista uera est quae illi naturalis placet
(peruenit enim usque ad animam, non usque ad uerum Deum qui fecit et animam), quanto est abiectior et
falsior ista ciuilis, quae maxime circa corporum est occupata naturam, sicut ipsae interpretationes eius, ex
quibus quaedam necessaria commemorare me oportet, tanta ab ipsis exquisitae et enucleatae diligentia
demonstrabunt.
[VI] Dicit ergo idem Varro adhuc de naturali theologia praeloquens deum se arbitrari esse animam mundi,
quem Graeci uocant *ko/smon, et hunc ipsum mundum esse deum; sed sicut hominem sapientem, cum sit
ex corpore et animo, tamen ab animo dici sapientem, ita mundum deum dici ab animo, cum sit ex animo
et corpore. Hic uidetur quoquo modo unum confiteri Deum; sed ut plures etiam introducat, adiungit
mundum diuidi in duas partes, caelum et terram; et caelum bifariam, in aethera et aera; terram uero in
aquam et humum; e quibus summum esse aethera, secundum aera, tertiam aquam, infimam terram; quas