[Pr] Gloriosissimam ciuitatem Dei siue in hoc ... - testielettronici.org

daemoniis immolarent, tamen "laudis auidi, pecuiniae liberales erant, gloriam ingentem, diuitias honestas
uolebant"; hanc ardentissime dilexerunt, propter hanc uiuere uoluerunt, pro hac emori non dubitauerunt;
ceteras cupiditates huius unius ingenti cupiditate presserunt. Ipsam denique patriam suam, quoniam
seruire uidebatur inglorius, dominari uero atque imperare gloriosum, prius omni studio liberam, deinde
dominam esse concupiuerunt. Hinc est quod regalem dominationem non ferentes "annua imperia
binosque imperatores sibi fecerunt, qui consules appellati sunt a consulendo, non reges aut domini a
regnando atque dominando"; cum et reges utique a regendo dicti melius uideantur, ut regnum a regibus,
reges autem, ut dictum est, a regendo; sed fastus regius non disciplina putata est regentis uel beniuolentia
consulentis, sed superbia dominantis. Expulso itaque rege Tarquinio et consulibus institutis secutum est,
quod idem auctor in Romanorum laudibus posuit, quod "ciuitas incredibile memoratu est adepta libertate
quantum breui creuerit; tanta cupido gloriae incesserat." Ista ergo laudis auiditas et cupido gloriae multa
illa miranda fecit, laudabilia scilicet atque gloriosa secundum hominum existimationem.
Laudat idem Sallustius temporibus suis magnos et praeclaros uiros, Marcum Catonem et Gaium
Caesarem, dicens quod diu illa res publica non habuit quemquam uirtute magnum, sed sua memoria
fuisse illos duos ingenti uirtute, diuersis moribus. In laudibus autem Caesaris posuit, quod sibi magnum
imperium, exercitum, bellum mouum exoptabat, ubi uirtus enitescere posset. Ita fiebat in uotis uirorum
uirtute magnorum, ut excitaret in bellum miseras gentes et flagello agitaret Bellona sanguineo, ut esset
ubi uirtus eorum enitesceret. Hoc illa profecto laudis auiditas et gloriae cupido faciebat. Amore itaque
primitus libertatis, post etiam dominationis et cupiditate laudis et gloriae multa magna fecerunt. Reddit eis
utriusque rei testimonium etiam poeta insignis illorum; inde quippe ait:
Nec non Tarquinium eiectum Porsenna iubebat
Accipere ingentique urbem obsidione premebat;
Aeneadae in ferrum pro libertate ruebant. Tunc itaque magnum illis fuit aut fortiter &lte> mori aut liberos
uiuere. Sed cum esset adepta libertas, tanta cupido gloriae incesserat, ut parum esset sola libertas, nisi et
dominatio quereretur, dum pro magno habetur, quod uelut loquente Ioue idem poeta dicit:
Quin aspera Iuno,
Quae mare nunc terrasque metu caelumque fatigat,
Consilia in melius referet mecumque fouebit
Romanos rerum dominos gentemque togatam.
Sic placitum. Veniet lustris labentibus aetas,
Cum domus Assaraci Phthiam clarasque Mycenas
Seruitio premet ac uictis dominabitur Argis. Quae quidem Vergilius Iouem inducens tamquam futura
praedicentem ipse iam facta recolebat cernebatque praesentia; uerum propterea commemorare illa uolui,
ut ostenderem dominationem post libertatem sic habuisseRomanos, ut in eorum magnis laudibus
poneretur. Hinc est et illud eiusdem poetae, quod, cum artibus aliarum gentium eas ipsas proprias
Romanorum artes regnandi atque imperandi et subiugandi ac debellandi populos anteponeret, ait:
Excudent alii apirantia mollius aera, Cedo equidem, uiuos ducent de marmore uultus, Orabunt causas
melius caelique meats Describent radio et surgentia sidera dicent: Tu regere imperio populos, Romane,
memento (Hae tibi erunt artes) pacique inponere mores, Parcere subiectis et debellare superbos. Has
artes illi tanto peritius exercebant, quanto minus se uoluptatibus dabant et eneruationi animi et corporis in
concupiscendis et augendis diuitiis et per illas moribus corrumpendis, rapiendo miseris ciuibus, largiendo
scaenicis turpibus. Vnde qui tales iam morum labe superabant atque abundabant, quando scribebat ista
Sallustius canebatque Vergilius, non illis artibus ad honores et gloriam, sed dolis atque fallaciis
ambiebant. Vnde idem dicit: "Sed primo magis ambitio quam auaritia animos hominum exercebat, quod
tamen uitium propius uirtutem erat. Nam gloriam honorem imperium bonus et ignauus aeque sibi
exoptant; sed ille, inquit, uera uia nititur, huic quia bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit."
Hae sunt illae bonae artes, per uirtutem scilicet, non per fallacem ambitionem ad honorem et gloriam et
imperium peruenire; quae tamen bonus et ignauus aeque sibi exoptant; sed ille, id est bonus, uera uia
nititur. Via uirtus est, qua nititur tamquam ad possessionis finem, id est ad gloriam honorem imperium.
Hoc insitum habuisse Romanos etiam deorum apud illos aedes indicant, quas coniunctissimas
consituerunt, Virtutis et Honoris, pro diis habentes quae dantur a Deo. Vnde intellegi potest quem finem
uolebant esse uirtutis et quo eam referebant qui boni erant, ad honorem scilicet; nam mali nec habebant
eam, quamuis honorem habere cuperent, quem malis artibus conabantur adipisci, id est dolis atque
fallaciis.